Ρόζα Λ. | 1986
Rosa L. | 1986 | 122' | Mαργκαρέτε φον Τρότα | Με τους: Μπάρμπαρα Σούκοβα, Ντάνιελ Ολμπρίνσκι, Ότο Σάντερ
Επιτάφιος 1919
Η κόκκινη Ρόζα χάθηκε κι αυτή
Κανείς δεν ξέρει
Που το κορμί της παραχώσαν
Έλεγε την αλήθεια στους φτωχούς
Γι’ αυτό κι οι πλούσιοι την σκοτώσαν
Μπέρτολτ Μπρεχτ
Ο Μαρξ έγραφε, το 1845, στις Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ: «Οι φιλόσοφοι προσπαθούν να καταλάβουν τον κόσμο, το πρόβλημα είναι πώς να τον αλλάξουμε». Αυτό ήθελε και αυτό προσπάθησε, σε όλη της τη ζωή, η Ρόζα Λούξεμπουργκ: να αλλάξει τον κόσμο. Το προσπάθησέ αφού πρώτα αρματώθηκε με θεωρία και γνώση, θάρρος και τόλμη, επιμονή και πίστη στο σκοπό που είχε τάξει για τον εαυτό της.
Προσωπικότητα πολυδιάστατη, πολιτική ακτιβίστρια, φεμινίστρια, και ορκισμένη εχθρός του πολέμου, έκανε μεγάλες περιοδείες στην Ευρώπη, έγραψε βιβλία, δοκίμια και άρθρα, και εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα, και ενοχλητικότερα, μέλη της αριστερής πτέρυγας του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, στο οποίο άσκησε δριμύτατη κριτική για τη θέση του υπέρ του πολέμου, για την διστακτικότητα και τις υπαναχωρήσεις του. Από την κριτική της δεν γλύτωσε ούτε ο ίδιος ο Λένιν, στον οποίον υπέδειξε τη λεπτή γραμμή που χωρίζει τη δικτατορία του προλεταριάτου από τη δικτατορία επί του προλεταριάτου.
Αν και η πολιτική δράση απετέλεσε το μεγάλο μέρος της ζωής της, η Λούξεμπουργκ τα ήθελε όλα: έρωτα, γάμο, παιδιά και τέχνη. Πίστευε ότι η κοινωνική δικαιοσύνη και η προσωπική ευτυχία θα πρέπει να συνυπάρχουν. Αν η επανάσταση, έλεγε, σκοπεύει να δημιουργήσει έναν κόσμο από τον οποίον θα έχουν εξοριστεί ο έρωτας και η τέχνη, τότε αυτός ο κόσμος θα είναι χειρότερος από αυτόν που γκρέμισε.
Την ταινία που θα δούμε επρόκειτο να τη σκηνοθετήσει ο Φασμπίντερ, ο οποίος πεθαίνοντας, το 1982, δήλωσε ρητά ότι ήθελε στη θέση του την φον Τρότα. Η επιλογή του δικαιώθηκε. Η Μαργκαρέτε φον Τρότα, ηθοποιός που μετακινήθηκε πίσω από την κάμερα, είχε στο ενεργητικό της, τη Χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ(1975), και το Δεύτερο ξύπνημα της Κρίστα Κλαγκελ(1978). Μέλος του κινήματος του Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου, μαζί με τον Φασμπίντερ, τον Βέντερς, το Σλέντορφ, τον Χέρτζοκ, η Τρότα θεωρείται η πιο σημαντική φεμινίστρια σκηνοθέτιδα παγκοσμίως, επειδή με ο έργο της άγγιξε τα προβλήματα των γυναικών, όπως η έκτρωση, η αντισύλληψη, τη θέση τους στη δουλειά, η κακοποίησή τους από τους άντρες. Με βαθιά πίστη στην άποψη ότι «το προσωπικό είναι πολιτικό», αμφισβητεί και ανατρέπει τη μονολιθική φύση των παραδοσιακών γυναικείων ρόλων, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα, την πολυπλοκότητα τους.
Η βιογραφία ως λογοτεχνικό είδος έχει παράδοση σε βάθος χρόνου, από τους Παράλληλους Βίους του Πλουτάρχου έως τον Φτωχούλη του Θεού του Καζαντζάκη και την Εκτέλεση,του Φρέντυ Γερμανού, κυλούν αιώνες στις σκιές των οποίων κονταροχτυπιέται το πραγματικό γεγονός με την μυθοπλασία και άλλοτε νικάει το πρώτο και άλλοτε η δεύτερη.
Η ποιότητα της κινηματογραφικής βιογραφίας, όπως παρατηρεί η Ξένια Πηρούνια στο εισαγωγικό σημείωμα της ενότητας, βρίσκεται στην απάντηση της ερώτησης: ζωντανή δραματοποίηση ή ιστορική ακρίβεια;
Σύμφωνα με την παραπάνω ερώτηση: η ταινία Ρόζα Λούξεμπουργκ, της Μαγκαρέτε φον Τρότα, τι είναι; Μια κοινότοπη, σε ευθύγραμμη αφήγηση, βιογραφία; ένα βιο-κλασικό εικονογραφημένο; ένα δημιουργικό ντοκιμαντέρ ή μια ταινία εποχής; Η διαφορά από τις άλλες ομοειδής ταινίες φαίνεται εξ αρχής. Η Τρότα δεν βιογραφεί τη ζωή της Λούξεμπουργκ, αλλά την, εν διαρκή πάλη, στάση ζωής της. Δε χρονολογεί το βίο της αλλά την κινούσα αίτια του βίου της. Υπογραμμίζοντας τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην κριτική σκέψη και την αγωνιστική πράξη, φωτίζει τον ίδιο τον λόγο της ύπαρξής της.
Η στράτευση της Τρότα τη διαφυλάσσει από όλες της παγίδες του του είδους. Αναδιατάσσει τη σχέση χρόνου και χώρου και σπάζοντας την φυσικά αποδεκτή ροή της δράσης, την αντικαθιστά με την διαλεκτικότερη κίνηση των αντιθέτων. Τα πουλιά παίζουν στο άσπρο χιόνι, στο μαύρο κελί παίρνουν τους συντρόφους για εκτέλεση. Η σκληρότητα του αγώνα συνταιριάζει με την τρυφερότητα ενός φιλιού. Η μοναξιά στο κελί, η μαύρη φιγούρα της στο άσπρο χιονισμένο προαύλιο της φυλακής. Η αποθέωση της στα συνέδρια, και μετά η μοναξιά στο σπίτι της ,αλλά με τη Μιμή, τη γάτα της.
Στην βιογραφική ταινία που θα δούμε, σε αντίθεση με τις παρόμοιες της αστικής κουλτούρας, το πρωταγωνιστικό πρόσωπο δεν είναι ένας άντρας που έχει τις χάρες όλες, αλλά μια γυναίκα που όμως δεν είναι ένας υπεράνθρωπος. Η Ρόζα δεν δρα επάνω και έξω από την κοινωνία αλλά ζει μέσα της, βρίσκεται σε διαρκεί, και αδιάκοπη, επαφή με το ιστορικό γίγνεσθαι τη εποχής της, δεν υπερασπίζεται τον υπάρχον σύστημα αλλά παλεύει για την ανατροπή του.
Όπως ο Όμηρος από τα δέκα χρόνια της πολιορκίας της Τροίας διαλέγει 51 μέρες του δέκατου έτους, που αφορούν τα αποτελέσματα της οργής του Αχιλλέα, για να γράψει την Ιλιάδα, έτσι και η φον Τρότα επιλέγει σημαντικές στιγμές από τη ζωή της Ρόζας: την εκστρατείας εναντίον του πολέμου και της ρεφορμιστικής πολιτικής του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας, την απογοήτευση της, τις φυλακίσεις της, τους έρωτές της, τη φιλία της με γυναίκες και άντρες, για να κορυφωθεί με την εξέγερση των Σπαρτακιστών, την αποτυχία της, την σύλληψή της, από τα φραϊκορπς (Freikorps) και τη δολοφονία της.
Σαν μια τραγωδία με διαδοχικές περιπέτειες και αναγνωρίσεις, η ταινία βρίσκει την κάθαρσή της στην ψυχή του θεατή τη στιγμή που αυτός συνειδητοποιεί ότι τόσο η κατανόηση όσο και η αλλαγή του κόσμου συμπίπτουν.
