To Πάθος της Ζαν Ντ'Αρκ| 1928
Το Πάθος της Ζαν Ντ΄ Αρκ| La Passion de Jeanne d' Arc| Γαλλία| 1928| 78΄ Σκηνοθεσία: Kαρλ Ντράγιερ| Πρωταγωνιστούν: Ρενέ Φαλκονετί, Εζέν Σιλβέν, Μορίς Σουτς, Μισέλ Σιμόν, Αντονίν Αρτό
Δεν θα καταλάβουμε ποτέ την ψυχική φουρτούνα που κουβαλούν στις ταραγμένες ψυχές τους οι ήρωες των δημιουργών του Bορρά, από τον Ντράγιερ έως τον Μπέργκμαν και από τον Ίψεν έως τον Σγιόστρομ, αν πρώτα δεν κατανοήσουμε το θεολογικό δόγμα του απόλυτου προορισμού. Σύμφωνα με αυτό όλοι οι άνθρωποι είναι, από τη φύση τους, αμαρτωλοί και ανεπίδεκτοι προόδου. Ο Θεός όμως εκλέγει αιωνίως μερικούς από αυτούς οι οποίοι τελικά, ως επίλεκτοι του Θεού, σώζονται, όχι χάρη στη δική τους αξία αλλά κατά την ανεξερεύνητη βουλή Του. Ο Θεός ταυτίζεται με τον αρχαίο αυτοκράτορα όπου η δικαιοσύνη γίνεται βάναυση και η Χάρης καταντά αυθαιρεσία. Έτσι ο πιστός αγωνιά σε όλη του τη ζωή προσπαθώντας να καταλάβει, ματαίως όμως, αν ο Θεός τον έχει κατατάξει στους εκλεκτούς Του.
Αν παραδεχτούμε την άποψη που ο Μαξ Βέμπερ διατυπώνει στο έργο του “Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού”, ότι, “τα χαρακτηριστικά της οικονομίας προσδιορίζονται από τη θρησκεία”, τότε μέσα σε αυτό το ασφυκτικό υπαρξιακό και κοινωνικό κλίμα που δημιουργεί ο προκαθορισμός, η λογική θεολογεί και η θεολογία εξορθολογίζεται.
Η ταινία του Ντράγιερ, είναι από τις λίγες στην ιστορία του παγκοσμίου κινηματογράφου που μπορούμε, χωρίς δεύτερη σκέψη, να την ορίσουμε ως αριστούργημα. ΄Η, προσεταιριζόμενοι τον Βαλερύ και την “καθαρή ποίησή” του να την προσαγορεύσουμε ως καθαρό κινηματογράφο.
Ας δούμε την ταινία σε τρία επίπεδα: το ιστορικό, το κινηματογραφικό (αισθητική γραφή/ δημιουργική άποψη) και το οντολογικό. Ο Ντράγιερ ελάχιστα ενδιαφέρεται για το ιστορικό πρόσωπο της Ζαν ντ’ Αρκ, όλη του η έγνοια είναι πώς να συμπυκνώσει σε μια μέρα τη Δίκη της, χρησιμοποιώντας τα αυθεντικά πρακτικά της, που υπάρχουν σαν μεσότιτλοι στην ταινία και να δείξει το απεχθές πρόσωπο της κοσμικής και της εκκλησιαστικής εξουσίας.
Εκεί όπου θριαμβεύει είναι το κινηματογραφικό επίπεδο. Η ταινία παρόλο που είναι βουβή μιλάει, κραυγάζει, αγωνία, παθιάζεται και καταγγέλλει. Χρησιμοποιώντας στο έπακρο τις εκφραστικές δυνατότητες μιας πολύ σπουδαίας ηθοποιού, της Ρενέ Φαλκονέτι, εκμεταλλευόμενος το βαθύ ψυχικό άλγος της ηρωίδας που βιώνει η πάσχουσα πρωταγωνίστρια, αξιοποιεί ένα από τα καθηλωτικότερα μέσα της κινηματογραφικής γλώσσας για να μας εισάγει στην ψυχή της: το γκο-πλαν.
Αν και η παραγωγός εταιρεία ξόδεψε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για χτίσει κυριολεκτικά ένα ρεαλιστικότατο σκηνικό, ελάχιστο τμήμα του βλέπουμε στο πλάνο, που συνήθως πλέει στη γκάμα του λευκού.Η ενδυματολογία μεταφέρει σημάνσεις πολιτικές και ταξικές. Οι Ιεροεξεταστές και οι άρχοντες φορούν πλούσια ρούχα, που τονίζονται από την τις ποικίλες γωνίες λήψεως, σε αντίθεση με τη λιτή ενδυμασία της Παρθένας. Η κατάργηση επιπλέον του μακιγιάζ κάνει τα πρόσωπα αλλόκοτα τονίζοντας τις εσωτερικές σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Το Δικαστήριο ως σώμα γίνεται το σύμβολο της υποκρισίας, της μισαλλοδοξίας και της αναλγησίας της εξουσίας και η Ιωάννα το θύμα της. Ένα σχήμα που μπορεί να λειτουργήσει σε οποιονδήποτε χρόνο, σε οποιαδήποτε χώρα, σε οποιοδήποτε θύμα, παραπέμποντας, χωρίς αμφιβολία, στην ουσία της τραγωδίας.
Στο οντολογικό επίπεδο εκείνο που ενδιαφέρει τον Ντράγιερ από την ιστορία της Ζαν ντ’ Αρκ είναι το πνευματικό της δράμα, οι αμφιβολίες της, τα βασανιστήριά της, η στημένη δίκη της και ο θάνατός της στην πυρά. Με τη μορφή της να μετεωρίζεται μεταξύ ουρανού και γης, με το κινηματογραφικό κάδρο να εναρμονίζεται με το μαρτυρικό πρόσωπο της, Φαλκονέτι/Ιωάννας, ο Ντράγιερ ενορχηστρώνει τη σκηνή της πύρας κατ’ αναλογία της Σταύρωσης του Χριστού, αλλά ενώ στη Σταύρωση εκείνος που διαμαρτύρεται για το ανοσιούργημα είναι η φύση, εδώ εκείνος που εξεγείρεται, με ηφαιστειακή εκρηκτικότητα, είναι ο λαός. Με μια ιδιοφυή τουρ ντε φορς ο προτεστάντης Ντράγιερ, αρπάζει την Παρθένα από την εκκλησία και τη χαρίζει στην ιστορία, εκεί όπου ο προκαθορισμός και η Θεία Επιλογή δεν παίζουν κανέναν ρόλο.
υ.γ. Οι Ναζί απαγόρευσαν την προβολή της ταινίας στις χώρες που είχαν υπό την κατοχή τους, και ο Αρχιεπίσκοπος του Παρισιού φρόντισε να λογοκρίνει όσα σημεία δεν του άρεσαν.
