Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν | 2002
Mies Vailla Menneisyytta | Άκι Καουρισμάκι | 2002 | Φινλανδία | Πρωταγωνιστούν Μάρκου Πελτόλα, Κάτι Ούτινεν, Ανίκι Ταχτί, Γιουχάνι Νιέμελα |97'
Ένας άνδρας φτάνοντας στο Ελσίνκι για να αναζητήσει δουλειά, πέφτει θύμα ληστείας που καταλήγει στον βίαιο ξυλοδαρμό του. Στο νοσοκομείο πιστεύουν πως είναι νεκρός μέχρι που ο ίδιος ανασταίνεται και ανακαλύπτει πως έχει χάσει τη μνήμη του.
Χωρίς μνήμη, όνομα, ταυτότητα και παρελθόν αποφασίζει έτσι να ξεκινήσει την περιπλάνησή του σε έναν κόσμο που δεν γνωρίζει πια, όπου όμως θα γίνει δεκτός από μια ομάδα απόκληρων, οι οποίοι του φέρονται με μεγάλη κατανόηση και καλοσύνη. Θα καταφέρει να φτιάξει σιγά-σιγά μια καινούρια ζωή και να (ξανά) γνωρίσει τον έρωτα. Όταν η αστυνομία θα καταφέρει να ανακαλύψει το χαμένο του παρελθόν, θα είναι το τελευταίο θέμα που τον απασχολεί.
Βρισκόμαστε στο Ελσίνκι τέλος της δεκαετίας του 1990 και στην αρχή της δεκαετίας του 2000, την περίοδο της οικονομικής κρίσης της Φιλανδίας όπου το πείραμα της ελεύθερης αγοράς και η απελευθέρωση της Φινλανδικής αγοράς από την δεκαετία του 1980 οδήγησε σε πιστωτική έκρηξη και απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών στα μέσα της δεκαετίας του 1980, τόσο στην Φινλανδία όσο και στην Σουηδία.
Το αποτέλεσμα ήταν δύο υπερθερμασμένες οικονομίες, και φούσκες στην αγορά ακινήτων. Η άνθηση στην πραγματική οικονομία σταμάτησε γύρω στο 1990, και δύο χρόνια αργότερα, τα τραπεζικά συστήματα των χωρών ουσιαστικά κατέρρευσαν. Το αποτέλεσμα ήταν μια κρίση τόσο βαθιά όπου η ανεργία από το 3% εκτοξεύθηκε στο 25% σε ένα περιβάλλον με μέτρα λιτότητας και παντελής απουσία κράτους πρόνοιας.
Ταχύτερα από τα μανιτάρια που ξεφυτρώνουν μετά από μια ζεστή βροχή, τα αστικά κέντρα όπως το Ελσίνκι γεμίζουν με περιπλανώμενους, με μετανάστες, με ανθρώπους ζωντανούς- νεκρούς και μια νέα κατηγορία αστέγων. Είναι εδώ, στο περιθώριο της δυστοπικής Φινλανδίας, που Άκι Καουρισμάκι βρίσκει την έμπνευση για τη συγγραφή και σκηνοθεσία του.
O Kαουριμάκι προσανατολισμένος πάντα προς τους απόκληρους και τους μη έχοντες μιας ευημερούσας κοινωνίας, επιμένει ιδιαίτερα σ' ένα είδος ιδιόμορφου ποιητικού ρεαλισμού όπως αυτό εκφράζεται στο Μακριά πετούν τα σύννεφα του 1996, ταινία που τον έκανε ευρέως γνωστό για το ιδιαίτερο κινηματογραφικό του στυλ. Με ένα λιτό και συχνά απέριττο σκηνοθετικό ύφος, με εμφανείς τις επιρροές από το χολιγουντιανό μελόδραμα, με εικόνες γεμάτες μελαγχολία αλλά και ελπίδα, και με ένα ιδιόμορφο χιούμορ, το έργο του Aki Kaurismaki είναι μοναδικό στο σύγχρονο τοπίο του κινηματογράφου. Στην ατμόσφαιρα της ταινίας καθοριστικά συνεισφέρουν τόσο οι αναφορές στην φωτογραφία των χολιγουντιανών Technicolor ταινιών με τους έντονα δραματικούς τόνους, όσο και η ιδιόμορφη φιλανδική εκδοχή της αμερικάνικης μουσικής παράδοσης (του rock' n' roll, r & b και blues) που εδώ αποδίδεται από το συγκρότημα Marko Haavisto and Poutahukat.
Ο Φιλανδός δημιουργός στρέφει την κάμερα του προς το ανθρώπινο πρόσωπο για να δημιουργήσει εικόνες που ξεχειλίζουν από απλότητα, χιούμορ, συγκίνηση, ανθρωπισμό και αληθινά συναισθήματα όπως κάνουν με το δικό τους ξεχωριστό κινηματογραφικό τρόπο οι άλλοι «ειδικοί» του κοινωνικού κινηματογράφου αδελφοί Νταρντέν ή ο Κεν Λόουτς στο πρόσφατο συγκλονιστικό τελευταίο του φιλμ «Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ».
Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν έχει στο κέντρο της έναν τυπικό για την φιλμογραφία του σκηνοθέτη ήρωα, έναν απελπισμένο που υποδύεται ο Markku Peltola - που έχει κάτι από την έκφραση των κωμικών του βουβού κινηματογράφου- ο οποίος όταν ξυπνά στην αίθουσα ανάνηψης του νοσοκομείου μέσα σε πλήρη αμνησία αντί να προσπαθήσει να ανακαλύψει ποιος είναι (ή ήταν) στο παρελθόν, προσπαθεί να δημιουργήσει το μέλλον του μέσα σε ένα περιβάλλον εγκαταλειμμένων, απόκληρων και εκκεντρικών χαρακτήρων θυμίζοντας το άθλιο Λονδίνο του Τσαρλς Ντίκενς.
Σιγά -σιγά θα αρχίσει να δημιουργεί τον εαυτό του με τις αρχές και τον τρόπο που ο ίδιος επιλέγει. Η έλλειψη της ταυτότητας του γίνεται ένας μηχανισμός, με τον οποίο ο Kaurismaki εξερευνεί την φύση της ταυτότητας, η οποία προέρχεται από την κοινωνία και παράλληλα αποτελεί ένα καυστικό σχόλιο για το κατά πόσο είναι επιλογή του καθενός να ζήσει τη ζωή που κάνει. Μια διαδρομή καταγραφεί η αφήγηση καθώς ακολουθεί τον κεντρικό χαρακτήρα: από την απόγνωση, την κατάπτωση και την δυστυχία προς την ελπίδα, τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια. Τοποθετώντας την δραματική πλοκή σ' ένα κοινωνικό τοπίο που στιγματίζεται από την ανεργία και την απουσία κοινωνικής πρόνοιας, ο Kaurismaki απεικονίζει μια ζωή στο περιθώριο. Το χιούμορ, η αλληλεγγύη, η ευφορία, που δημιουργούν οι γεμάτες θέρμη ανθρώπινες σχέσεις, η ανάταση του έρωτα, διαλύουν τα μαύρα σύννεφα και επιτρέπουν την ελπίδα να ανθίσει.
Έχοντας χάσει τα πάντα, αυτός και οι γύρω του, ενώ θα περιμέναμε να αποκαλύπτονται τα χειρότερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων, συμβαίνει το αντίθετο. Αρνούνται να δουν τους εαυτούς τους ως θύματα και να δικαιολογήσουν πράξεις βίαιες στους διπλανούς τους. Οι απόκληροι της κοινωνίας τον περιθάλπουν και τον βοηθούν να σταθεί πάλι στα πόδια. Θα γνωρίσει μία νεαρή κοπέλα -στον ρόλο η βραβευμένη Kati Outinen που θα του προσφέρει υποστήριξη, αγάπη και τέλος τον έρωτα της.
Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν γιορτάζει το τι είναι σημαντικό στη ζωή. Αποδεικνύει ότι μια ταινία μπορεί να είναι φιλοσοφική και παράλληλα να είναι διασκεδαστική. Η απλότητα του διαψεύδει πως η σοφία είναι αποτέλεσμα μιας μόνο λογικής σκέψης και αποδεικνύει πως η σοφία ενός ανθρώπου ξεκινά από την καρδιά του. Μια ταινία που δείχνει το σωστό δρόμο που πρέπει ν' ακολουθήσει ο κινηματογράφος αν θέλει να είναι ζωντανός και ανθρώπινος.
«Αν ένας σκηνοθέτης δεν νιώθει τον καημό του φτωχού ανθρώπου, τότε δεν αξίζει να λέγεται καλλιτέχνης. Για μένα είναι ζήτημα ύπαρξης» λέει ο ίδιος ο Καουρισμάκι μετατρέποντας σε εικόνες αυτό που ο έγραφε ο Γερμανός, μαρξιστής, εβραίος φιλόσοφος Βάλτερ Μπένγιαμιν: Ότι δηλαδή, «μόνο χάρη στους -χωρίς ελπίδα- μας δόθηκε η ελπίδα».
