Mεγάλοι Σκηνοθέτες | Καρλ Ντράγιερ

Καρλ Τέοντορ Ντράγιερ (Carl Th. Dreyer)

Βίος και Έργα

Ο Ντράγιερ γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη, το 1889, και ήταν εξώγαμος γιος της Ζόζεφιν Νίλσον, μιας υπηρέτριας από τη Ν. Σουηδία. Ο πατέρας του, Γ. Τορπ , Δανός αγρότης που ζούσε στη Σουηδία ήταν εργοδότης της μητέρας του, δεν τον αναγνώρισε, επειδή ήταν ήδη παντρεμένος. Ο μικρός Καρλ πέρασε τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του σε ορφανοτροφεία, έως ότου υιοθετήθηκε, από τον τυπογράφο Καρλ Ντράγιερ και τη σύζυγός του. Ωστόσο, οι θετοί γονείς του Καρλ υπήρξαν συναισθηματικά απόμακροι και έτσι η παιδική του ηλικία ήταν, σε μεγάλο βαθμό, δυστυχισμένη. Όμως, ήταν ένας ιδιαίτερα ευφυής μαθητής, και έφυγε από το σπίτι οριστικά το 1904. Η δύσκολη παιδική του ηλικία αποτυπώνεται έντονα στη θεματολογία των ταινιών που σκηνοθέτησε.

Όταν ήταν νέος, ο Ντράγιερ εργάστηκε ως δημοσιογράφος, (θεατρικός κριτικός). Το 1913, προσελήφθη από τη δανική Nordisk Film αρχικά ως συντάκτης υποτίτλων του βωβού κινηματογράφου και, έπειτα ως σεναριογράφος και μοντέρ.

Οι πρώτες του προσπάθειες στη σκηνοθεσία είχαν περιορισμένη επιτυχία, και έφυγε από τη Δανία για να εργαστεί στη βιομηχανία του γαλλικού κινηματογράφου. Ενώ ζούσε στη Γαλλία, γνώρισε τον Ζαν Κοκτώ, τον Ζαν Ουγκώ και άλλα μέλη της γαλλικής καλλιτεχνικής σκηνής και, το 1928, έκανε την πρώτη κλασική ταινία του, Τo Πάθος της Ζαν Ντ’ Αρκ.(La Passion de Jeanne D’ Arc). Μελετώντας συστηματικά τα σωζόμενα πρακτικά της δίκης της Ιωάννας της Λωραίνης, δημιούργησε ένα συγκινητικό αριστούργημα που ισορροπεί ανάμεσα στον ρεαλισμό και τον εξπρεσιονισμό.

Αργότερα, ο βαρώνος Nicolas de Gunzburg θα χρηματοδοτήσει την επόμενη ταινία του Ντράγιερ, καθώς η βιομηχανία κινηματογράφου της Δανίας βρισκόταν σε οικονομική κατάρρευση. Η ταινία, Βαμπίρ (Vampyr), του 1932, είναι ένας υπερρεαλιστικός διαλογισμός πάνω στο φόβο. Η ταινία ήταν βωβή, αλλά με κάποιους αραιούς, κρυπτικούς διαλόγους στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Η οικονομική αποτυχία της οδήγησε το Ντράγιερ στην απόφαση να μην κάνει άλλη ταινία μέχρι το 1943.

Με τη Δανία υπό ναζιστική κατοχή, ο Ντράγιερ γυρίζει την ταινία Ημέρες οργής, (Dies Irae/ Vredens Dag|1943) που είχε ως θέμα την παράκρουση που επικράτησε στην Ευρώπη, τον 17ο αιώνα, για το κυνήγι μαγισσών, στο έντονα θεοκρατικό πλαίσιο της εποχής. Με το έργο αυτό, ο Ντράγιερ καθιέρωσε το στυλ που θα σηματοδοτήσει τις ομιλούσες ταινίες του: προσεκτικές οπτικές συνθέσεις, αυστηρά μονοχρωματική κινηματογραφία, και μακρόσυρτα πλάνα.

Το 1955, ο Ντράγιερ θα σκηνοθετήσει το απόλυτο αριστούργημά του, την ταινία Ο Λόγος, (Ordet), βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Κaj Munk. Η ταινία συνδυάζει μια ιστορία αγάπης, με την σύγκρουση γύρω από την μισαλλοδοξία και την πραγματική πίστη. Η ταινία κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι στο 16ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, και ήταν η μόνη ταινία του Ντράγιερ, η οποία είχε καλλιτεχνική και οικονομική επιτυχία.

Το 1964, ο Ντράγιερ γυρίζει την τελευταία μεγάλου μήκους ταινία του τη Γερτρούδη (Gertrud). Η ηρωίδα, μια γυναίκα που θεωρεί τον έρωτα ως σημαντικότερο στοιχείo της ζωής της και δεν συμβιβάζεται, παρ΄ όλες τις δοκιμασίες, με τίποτα λιγότερο. Ο Ντράγιερ σχεδίαζε ακόμη μια ταινία για τον Ιησού, αλλά οι οικονομικές συνθήκες δεν του επέτρεψαν να την γυρίσει. Πέθανε στις, 20 Μαρτίου 1968.

Ύφος, Αισθητική, Κινηματογραφική ματιά

Ο Ντράγιερ έχει ένα εντελώς προσωπικό κινηματογραφικό ύφος που υλοποιείται με αργό μεγαλόπρεπο ρυθμό και παρατεταμένα, διεισδυτικά γκρο-πλαν.

Αδιαφορεί για την γρήγορη εξέλιξη της δράσης. Προτιμά φυσικά σκηνικά και όταν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε απαιτεί το κατασκευασμένο ντεκόρ να είναι αληθοφανές μέχρι και την παραμικρή λεπτομέρειά του. Θέλει ηθοποιούς ερασιτέχνες με χαρακτηριστικά πρόσωπα, που τους διαλέγει επειδή ταυτίζονται με την ατμόσφαιρα, το ντεκόρ και την πλοκή του έργου και όχι για την υποκριτική τους δεινότητα.

Η θεματολογία του διερευνά τη θρησκευτική εμπειρία και την αδιαμεσολάβητη σχέση Θεού και πιστού. Οι ταινίες του συχνά αναφέρονται στη μαγεία και το υπερφυσικό, την πάλη καλού-κακού και, κυρίως, στην πουριτανική αδιαλλαξία και την καταπίεση. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το άτομο ως επίκεντρο μιας κλειστής ομάδας το οποίο ξεχωρίζει από τον όχλο, και το οποίο, εξαιτίας αυτής ακριβώς της ποιότητάς του, γίνεται στόχος και αντικείμενο διώξεων.

Ο μυστικισμός και το χριστιανικό πνεύμα που βρίσκουμε σε αρκετές ταινίες του δεν τον εμποδίζουν να είναι προοδευτικός στις απόψεις του και να υμνεί με το έργο το μεγαλείο του αληθινού έρωτα. Ο κόσμος του Ντράγιερ είναι ένας κόσμος οδύνης, πόνου και πάθους αλλά και ελπίδας αφού μέσα από τη δοκιμασία οι ήρωες διατηρούν την ηθική τους ακεραιότητα.

Ο Ντράγιερ όπως τον είδαν οι άλλοι

Ο Καρλ Ντράγιερ υπήρξε μια έντονα αντιφατική προσωπικότητα, που ανεξάρτητα από την αναμφισβήτητη καλλιτεχνική του αξία, δίχασε τους κριτικούς, τους ηθοποιούς των ταινιών του και την κοινή γνώμη, κυρίως για τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε για να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το 1951, ο Πωλ Μουρ τον χαρακτήρισε παρεξηγημένη ιδιοφυΐα, συντηρητικό αστό, αλλά και «τυραννικό Δανό», με σαδιστικές τάσεις. Ο Ρότζερ ΄Εμπερτ έχει γράψει ότι έβαζε την Φαλκονέτι,, που έπαιξε την Ζαν ντ’ Αρκ, να γονατίζει πάνω σε πέτρες για να φανεί στο πρόσωπό της όλος ο εσωτερικός/ψυχικός πόνος της. Κάποιοι όμως βιογράφοι του επιμένουν ότι τα παραπάνω ήταν μυθεύματα χωρίς απτές αποδείξεις.

Φιλμογραφία

Ο Πρόεδρος, (Praesidenten) 1919, Δανία

Η Χήρα του Πάστορα (Prastankan), 1920, Σουηδία

Σελίδες από το Βιβλίο του Σατανά (Blade af Satans bog), 1921, Δανία

Οι Σημαδεμένοι (Die Grezeichneten), 1922, Γερμανία

Μια Φορά κι έναν Καιρό (Der var engang),1922, Δανία

Μίκαελ (Mikael), 1924, Γερμανία

Τίμα τη Γυναίκα σου (Du skal aere din busstruk),1925, Δανία

Η Νύφη του Γκλόνταλ (Glomdalsbruden),1926, Νορβηγία

Τα Πάθη της Ζαν ντ’ Αρκ ( La Passion de Jeanne d’ Arc), 1928, Γαλλία

Βαμπίρ (Vampyr),1932, Γαλλία/Γερμανία

Ημέρες Οργής ( Diew irae/ Vredens dag), 1943, Δανία

Δύο Πλάσματα ( Tva Manniskor), 1945, Σουηδία

Ο Λόγος (Ordet), 1955, Δανία

Γερτρούδη (Gertrud), 1964. Δανία