Πολίτης Κέιν | 1941

 Citizen Kane | 1941 | 119΄ | Όρσον Γουέλς | Όρσον Γουέλς, Τζόζεφ Κότεν, Άγκνες Μούρχεντ, Έβερετ Σλόουν

Η ταινία ξεκινάει με τον θάνατο του μεγιστάνα και μεγαλοεκδότη Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ο οποίος, λίγο πριν ξεψυχήσει, ψιθυρίζει τη λέξη «Ρόουζμπαντ». Ένας νεαρός δημοσιογράφος, προσπαθεί να καταλάβει το νόημα της λέξης και γι’ αυτό ξεκινάει μία έρευνα προκειμένου να ανακαλύψει ποιος ήταν πραγματικά ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν. Στην έρευνά του συνομιλεί με ανθρώπους που σημάδεψαν τη ζωή του μεγιστάνα: τον κηδεμόνα του, τον διαχειριστή και φίλο του, έναν παλιό του φίλο, τη δεύτερη σύζυγό του και τον μπάτλερ του.

Ο Γουέλς για την υλοποίηση του έργου αυτού λαμβάνει πλήρη καλλιτεχνική ελευθερία από την εταιρεία, πράγμα ασυνήθιστο για πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη, ώστε να γράψει τη δική του ιστορία, να χρησιμοποιήσει ηθοποιούς της επιλογής του και να έχει τον πρώτο λόγο στο μοντάζ. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός αριστουργήματος που, σύμφωνα με τον Γάλλο θεωρητικό του κινηματογράφου και κριτικό Αντρέ Μπαζέν, «έφερε την επανάσταση στη γλώσσα του κινηματογράφου». Εκείνο  που ξαφνιάζει τον θεατή από την εποχή κυκλοφορίας της ταινίας μέχρι και σήμερα είναι ο τρόπος κινηματογράφησης του Γουέλς, η πολυμορφία του ύφους, οι τεχνικές καινοτομίες και η αέναη φιλοσοφική αναζήτηση για τις σημαντικές ανθρώπινες αξίες.

Γιατί όμως ο Πολίτης Κέιν θεωρείται η καλύτερη ταινία όλων των εποχών;

Οι δύο κυριότεροι λόγοι είναι το μοντάζ με τις πρωτοποριακές νέες τεχνικές και η αφήγηση που άλλαξαν τον κινηματογράφο. Στον Πολίτη Κέιν ο Γουέλς, νέος, με εμπειρία θεατρική και ραδιοφωνική, πειραματίζεται και δημιουργεί ένα έργο πρωτοποριακό, γεμάτο νεωτερισμούς. Ως προς το ύφος, η ταινία είναι φανερά επηρεασμένη από τον ρεαλισμό (κυρίως με τη χρήση του βάθους στα πλάνα) και τον γερμανικό εξπρεσιονισμό (με μπαρόκ στοιχεία να κυριαρχούν στα σκηνικά, την ασπρόμαυρη φωτογραφία και την κίνηση της κάμερας).

Πιο συγκεκριμένα, πρώτη φορά χρησιμοποιείται τόσο αποτελεσματικά και συστηματικά η κινηματογράφηση με βάθος πεδίου, με την ύπαρξη εστίασης σε όλο το πλάνο, για να δίνεται ένα οπτικό πεδίο που δημιουργεί μία ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Ο Γουέλς δηλαδή κάνει χρήση ευρυγώνιων φακών, δίνοντας βάθος στο κάδρο ώστε η δράση να εξελίσσεται τόσο μπροστά όσο και πίσω. Έτσι, ο θεατής είναι ελεύθερος να επιλέξει το σημείο που θα επικεντρώσει την προσοχή του, ώστε να καταλάβει την ψυχοσύνθεση του Τσαρλς Κέιν κατά την εξέλιξη της ταινίας.

Εκτός από τις έντονες αλλαγές στην ποιότητα του ήχου και τις πολλαπλές ηχητικές στρώσεις, παρατηρούνται στην ταινία έντονες φωτοσκιάσεις. Το σκηνογραφικό έργο και η φωτογραφία είναι εντυπωσιακά, δημιουργώντας έναν κόσμο πλούσιο σε λεπτομέρειες και συμβολισμούς. Η έντονη αντίθεση σε όλα τα πλάνα εκφράζει τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις στον ψυχισμό του Κέιν και των γύρω του, αλλά και τη διαπίστωση πως ο κόσμος είναι ένα τραγικό παιχνίδι αντιθέσεων.

Όσον αφορά την αφήγηση, οι μέχρι τότε ταινίες είχαν γραμμική αφήγηση παρακολουθώντας τους χαρακτήρες χρονολογικά από την αρχή ως το τέλος. Ο Πολίτης Κέιν από την άλλη, ακολουθεί διαφορετικό δρόμο. Ο Όρσον Γουέλς αφηγείται την ιστορία του Τσαρλς Φόστερ Κέιν μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες από τους ανθρώπους που γνώριζαν καλύτερα τον Κέιν μέσα από μια μη γραμμική αφήγηση. Με την τεχνική των φλας μπακ, ο Γουέλς επιλέγει να αφηγηθεί την ιστορία του ήρωά του από την παιδική του ηλικία και ως τη δημιουργία της αμύθητης περιουσίας που έχτισε ως μεγιστάνας του Τύπου αλλά και την αποξένωση και απαξίωση που δέχτηκε λόγω της μεγαλομανίας και του εκκεντρικού του χαρακτήρα.

Η δουλειά του Γουέλς συνδυάζει άριστα την αισθητική με το νόημα, δημιουργώντας μια ταινία που μένει χαραγμένη στη συνείδηση του θεατή, βάζοντας τον σε μια διαδικασία εσωτερικής αναζήτησης, η οποία αφορά το πώς μπορεί κάποιος να έχει όλα τα πλούτη και οτιδήποτε επιθυμεί και εν τέλει να νιώθει μόνος. Η ταινία αποτελεί απεικόνιση του λεγόμενου αμερικάνικου ονείρου, αφού θίγει τα θέματα του πλούτου, της εξουσίας, του εγωισμού, της αγάπης, της απώλειας. Οι διάλογοι είναι ευφυείς και αφήνουν τον θεατή να σκέφτεται και να αναλύει τις συνθήκες και τις επιλογές των χαρακτήρων. Η ερμηνεία του Όρσον Γουέλς ως Τσαρλς Κέιν είναι εκπληκτική, αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα και τα επίπεδα του χαρακτήρα του με εξαιρετικό τρόπο, αποτυπώνοντας την απέραντη μοναξιά που βιώνει ο ήρωας μέσα στη δόξα και τα πλήθη των ανθρώπων γύρω του. Ο Κέιν θεωρεί ότι μπορεί να έχει τα πάντα αλλά τελικά πεθαίνει μόνος του.

Ψυχρός, όπως τα αγάλματα που συλλέγει, ο Κέιν είναι ανίκανος να αγαπήσει και ταυτόχρονα απελπισμένα ζητά την αγάπη. Ένας άνθρωπος που ψάχνει απεγνωσμένα σε όλη του τη ζωή να βρει αυτό που κάποτε του πήραν, τον αμόλυντο από τα πλούτη εαυτό του. Η ταινία λοιπόν είναι το άσμα της αέναης προσπάθειας για επιστροφή στη χαμένη ασφάλεια, την αγάπη και την αθωότητα της παιδικής ηλικίας.

Έτσι, στην καταπληκτική τελευταία σκηνή μαθαίνουμε το αληθινό νόημα της λέξης «Ρόουζμπαντ». Η γυάλινη μπάλα με το σπιτάκι στο χιόνι που κρατούσε πριν πεθάνει έφερε στον Κέιν αναμνήσεις από το παιχνίδι του όταν ζούσε στην ξεγνοιασιά, την προστασία και τη στοργή, όταν όλα ήταν αθώα και ήρεμα, με την οικογένειά του που τον αγαπούσε για αυτό που ήταν και όχι για την οικονομική του ευρωστία, πριν μεγαλώσει και χάσει την παιδικότητά του, πριν γίνει σκληρός. Το «Ρόουζμπαντ» συμβολίζει συνεπώς την χαμένη νεότητα, την παιδική αθωότητα και τις χαμένες ευκαιρίες. Ευρύτερα βέβαια μπορεί να ερμηνευθεί και ως η ματαιότητα του αμερικάνικου ονείρου, αφού ο Κέιν αν και τα είχε όλα, δεν ήταν ευτυχισμένος.