O Κονφορμίστας (1970)
Il Conformista, (The Conformist)
Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, 1970
Σκηνοθεσία: Mπερνάρντο Μπερτολούτσι
Πρωταγωνιστούν: Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Στεφανία Σαντρέλι, Γκαστόνε Μοσίν
Διάρκεια: 106'
Στην κριτική της ταινίας του Τζίλο Ποντεκόρβο, Η Μάχη της Αλγερίας, είχα προσπαθήσει να ορίσω τι σημαίνει πολιτική τέχνη. Έγραφα τότε πως χρόνια τώρα οι δημιουργοί πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στην τέχνη και την πολιτική. Ακόμη και η ανακουφιστική αριστοτελική ρήση ότι ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικόν ον, και ως εκ τούτου κάθε πράξη του είναι και παράγει πολιτική, με την απαξίωση της πολιτικής που ζούμε στις μέρες μας, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως άλλοθι υπέρ της πολιτικής τέχνης.
Η Πολιτική τέχνη, είτε είναι λογοτεχνία, είτε είναι θέατρο, είτε είναι κινηματογράφος, προσπαθεί να δώσει, όπως λέει κι ο Άμλετ, το αληθινό στίγμα της εποχής της, τη μορφή και το αποτύπωμά της, να ενθαρρύνει την πολιτική συνειδητοποίηση και να ωθήσει αυτούς στους οποίους απευθύνεται, κριτικάροντας το πολιτικό και το κοινωνικό σύστημα, να υποστηρίξουν την πολιτική στην πράξη, δρώντας οι ίδιοι πολιτικά.
Ο Κονφορμίστας του Μπ. Μπερτολούτσι είναι μια, πέρα για πέρα, πολιτική ταινία, αλλά είναι, τελικά και απόλυτα, μια ταινία υψηλής τέχνης. Ένα αριστούργημα!!Ο δημιουργός της κατάφερε να συνταιριάξει την υψηλή αισθητική της κινηματογραφικής γραφής του με ένα πολιτικό μήνυμα που στις μέρες μας μπορεί και να είναι χρήσιμο.
Η ψυχο-σεξουαλική ανάλυση που επιχειρεί στον ήρωά του είναι μια αποδοκιμασία της στάσης που τήρησε η ιταλική κοινωνία απέναντι στο φασισμό. Η σύνδεση του σεξουαλικού με το κοινωνικό βασίζεται στέρεα στο έργο του Βιλχελμ Ράιχ, Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού, στο οποίο, ο Ράιχ, διακρίνει τη θεμελιακή συσχέτιση που υπάρχει ανάμεσά στην αυταρχική καταπίεση των ορμών και στη φασιστική ιδεολογία. Αναλύει, επίσης την μετατόπιση του σεξουαλικού φόβου σε έναν μυστικισμό που κάνει τον άνθρωπο ανίκανο να επιδιώξει την ελευθερία, κάνοντάς τον μέρος ενός παραλόγου μηχανισμού χρόνιας εξάρτησης.Και ο Κ. Καστοριάδης συμπληρώνει: «Η σχέση του πολιτικού συστήματος με τον ανθρώπινο ψυχισμό είναι τόσο έντονα αλληλεπιδραστική, που επιτρέπει στο εκάστοτε πολιτικό σύστημα να διαμορφώνει και να διαπλάθει το δικό του ανθρωπολογικό τύπο».
Ο Μπερτολούτσι όμως δεν κάνει διδακτορικό, κάνει σινεμά. Διασκευάζοντας το ομώνυμο μυθιστόρημα του Μοράβια, με μια πολυδαίδαλη υπερ-χρονική κινηματογραφική αφήγηση, με οργανικά δεμένα φλας-μπακ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο καλύτερος σύμμαχος του φασισμού, είναι εκείνος που είναι έτοιμος να συμβιβαστεί για να επιβιώσει.
Ο Μαρτσέλο, που σαν παιδί κακοποιήθηκε σεξουαλικά, και δουλεύει για το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, παίρνει διαταγή να πάει στο Παρίσι για να δολοφονήσει έναν διανοούμενο εξόριστο αντιφασίστα, που ήταν καθηγητής του. Εδώ δεν πρόκειται πια για κάποια πολιτική επιλογή, αλλά για τη συνενοχή σε πράξη βίας και εγκλήματος. Ο κονφορμίστας όμως μπορεί να γίνει και δολοφόνος, μπορεί να γίνει οτιδήποτε, αρκεί να επιβιώσει.
Αυτή είναι η υπόθεση που δε θα γινόταν ποτέ, απόλυτο, σχεδόν, σινεμά αν ο Μπερτολούτσι δεν είχε διευθυντή φωτογραφίας τον ιδιοφυή Βιτόριο Στοράρο. Η ταινία εικονογραφεί το πνεύμα του φασισμού στην αρχιτεκτονική, στη μόδα, στις σχέσεις. Παρατηρήστε την καθαρότητα των χώρων, όπου επικρατεί η ευθεία γραμμή, τα γραφεία, τις πολυθρόνες, τα κτίρια. Παρατηρήστε πώς τοποθετούνται οι άνθρωποι στο χώρο, και τη σχέση που αναπτύσσουν μαζί του. Χρώμα, φως και σκιά κάνουν το κάθε πλάνο μια ζωγραφική πανδαισία.
Ο Κονφορμίστας, εντέλει, είναι μια ταινία που δικαιώνει τον όρο «πολιτικός αντιφασιστικός κινηματογράφος».
