Χόλυγουντ: Φάμπρικα Ψευδαισθήσεων ή Πραγματική Αισθητική Απόλαυση;

Του Πολύκαρπου Πολυκάρπου

Η κινηματογραφική ιστορία των ΗΠΑ ταυτίζεται τόσο απόλυτα με την ιστορία του Χόλυγουντ, ώστε η λέξη «Χόλυγουντ» να χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της καθόλου αμερικάνικης  κινηματογραφικής βιομηχανίας. Αν και οι ανεξάρτητες παραγωγές, με έντονο κοινωνικό, πολιτικό και διεκδικητικό πρόσημο υπήρχαν πάντα, το κυρίαρχο σήμα ήταν και παραμένει το Χόλυγουντ, με τις οποίες μεταλλαγές του στο πέρασμα του χρόνου.

Το Χόλυγουντ, είναι μια βαριά βιομηχανία όπου το οικονομικό κέρδος  είναι το μέγα ζητούμενο, ενώ οι οποιεσδήποτε άλλες μορφικές ή αισθητικές παράμετροι, που αφορούν στον κινηματογράφο ως τέχνη,  έπονται. 

Εντούτοις, ακόμη και μέσα στο ασφυκτικά πλαίσια ενός αυστηρού επαγγελματισμού, οικονομισμού και λογοκριτικών περιορισμών, η προσφορά του Χόλυγουντ στην τέχνη του κινηματογράφου ως γραφής, έκφρασης και αισθητικής, είναι μεγάλη.  

Ο Χώρος και η Ιστορία του

Το Χόλυγουντ, αν δεν μεταμορφωνόταν σε πρωτεύουσα της πανίσχυρης αμερικάνικης κινηματογραφικής βιομηχανίας δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από ένα  άσημο προάστιο του Λος Άντζελες. 

Την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα  τολμηροί έμποροι, από την Ανατολική ακτή, που πίστευαν στο μέλλον του κινηματογράφου, ανακάλυψαν ότι οι χωροταξικές και κλιματολογικές συνθήκες στη Νότια Καλιφόρνια,(παρατεταμένη ηλιοφάνεια, πολυμορφία των χώρων) ήταν ιδανικές για το γύρισμα κινηματογραφικών ταινιών. Σύντομα  το ήσυχο προάστιο του Λος Άντζελες γέμισε πρόχειρα υπαίθρια στούντιο, που μετέτρεψαν ένα ριψοκίνδυνο πείραμά σε μια κερδοφόρα βιομηχανία, μια μηχανή παραγωγής ονείρων με παγκόσμια απήχηση.

Οι ανάγκες της νέας βιομηχανίας μεταμόρφωσαν την κοινότητα. Οι αγροτικές της εκτάσεις έγιναν οικόπεδα. Φύτρωσαν παντού μαγαζιά, εστιατόρια, κινηματογράφοι εμπορικά κέντρα, φέροντας σε σύγκρουση του παλιούς με τους νέους κάτοικους.

Τις δεκαετίες του ’20 και του ’30, δηλ. από την εποχή του βωβού έως την περίοδο του άρχισε ο ομιλών, συνέρρευσαν στο χώρο μεγάλες κινηματογραφικές προσωπικότητες: Ντέιβιντ Γκρίφιθ, Σάμιουελ Γκόλντγουϊν, Ουίλιαμ Φοξ,  Λούις Μάγιερ Ντάριλ Ζάνουκ, μεγάλα αφεντικά των εταιρειών: 20th Century Fox, Metro-Goldwyn-Mayer, Paramount Pictures, Columbia, Warner Brothers.

Οι πρωταγωνιστές των ταινιών ζούσαν και δούλευαν μέσα σε ένα περιβάλλον πλούτου και λάμψης, ενώ η συμπεριφορά τους σκανδάλιζε πολύ συχνά  το κοινό, που τους λάτρευε κυριολεκτικά. Η συντηρητική Αερική θεωρούσε το Χόλυγουντ «Νέα Βαβυλώνα».

Oι Απαρχές

Η πρώτη ταινία  μυθοπλασίας μεγάλου μήκους που ολοκληρώνεται στο Χόλυγουντ, το 1908, είναι Ο Κόμης Μοντεχρήστος. Το 1910, σταλμένος από την Biograph Company, φτάνει στο Χόλυγουντ ο Ντ. Γ. Γκρίφιθ, με την ομάδα, για να διερευνήσει  αν υπάρχουν  δυνατότητες για την επί τόπου παραγωγή ταινιών. Γοητευμένος από το χώρο γυρίζει μια σειρά ταινιών σε ένα άδειο πάρκινγκ αυτοκινήτων, ανάμεσα τους το In Old  California, και επιστρέφει στη Νέα Υόρκη. Οι θετικές εντυπώσεις που μετέφερε ο Γκρίφιθ παρακίνησαν πολλούς κινηματογραφιστές να μεταφέρουν τις εταιρίες τους στο Χόλυγουντ. Οι λόγοι που τους ενεθάρρυναν για αυτήν την μετεγκατάσταση ήταν δύο, πρώτα οι ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες και έπειτα, εκεί δεν ίσχυαν αποτρεπτικοί όροι περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που είχε θέσει ο Τόμας ΄Εντισον για όσους χρησιμοποιούσαν τις εφευρέσεις του.

  Μετά το πρώτο κινηματογραφικό στούντιο, που χτίζει η Νέστορ Φιλμ, το 1911, εταιρίες και άνθρωποι που ασχολούνται με τον κινηματογράφο συρρέουν στο Χόλυγουντ, που σύντομα γίνεται το κέντρο της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας.

Tο Κλασσικό Χόλυγουντ ή η Χρυσή Εποχή

Μπορούμε να ορίσουμε ως Χρυσή Εποχή του Χόλυγουντ την περίοδο από το 1913 έως το 1962, όταν η παραγωγή ταινιών αποκτά συγκεκριμένα τεχνικά, αφηγηματικά και στιλιστικά χαρακτηριστικά. Αρχίζει να εμφανίζεται το 1913, επιταχύνεται  το 1917, μετά τη  εισδοχή των ΗΠΑ στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αποκρυσταλλώνεται το 1927 με την κυκλοφορία της πρώτης ομιλούσας ταινίας  το The Jazz Singer, που κλείνει τον κύκλο του βωβού και απογειώνει τα κέρδη των εταιριών.

Ταινίες μυθοπλασίας όπως, Η Γέννηση ενός Έθνους(1915) (The birth of a Nation) του Γκρίφιθ,  κωμωδίες όπως το Xαμίνι(1925) (The Kid) του Τσάπλιν γίνονται δημοφιλείς και οι ηθοποιοί τους αντικείμενα δημόσιας λατρείας.

Με την εισαγωγή του ήχου οι παραγωγοί στρέφονται και σε άλλα είδη: το γουέστερν, το μιούζικαλ, το ρομαντικό δράμα, το γκραν- γκινιόλ και το ντοκιμαντέρ. Οι κινηματογραφικοί ηθοποιοί μεταλλάσσονται σε σταρ και το Χόλυγουντ αυξάνει την επιρροή του, ενώ διαδίδεται παντού ότι είναι  ο τόπος του μπορεί κανείς να αποκτήσει πλούτο και φήμη.

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα πέντε μεγάλα στούντιο (Warner Bro, RKO, Fox, MGM, Paramount) παράγουν ταινίες πολιτικής προπαγάνδας. Προβάλλοντας, με την καθοδήγηση  της κυβέρνησης,  την πολεμική ετοιμότητα των ΗΠΑ, σε όπλα και στρατό. Ακόμη και οι δημοφιλείς σταρ επιστρατεύονται για να προπαγανδίσουν τις αμερικανικές πολεμικές νίκες.

Το ζενίθ του Χόλυγουντ τοποθετείται το 1930, όταν η κινηματογραφική βιομηχανία είναι μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του έθνους. Την περίοδο του Κραχ ο κινηματογράφος υπήρξε η εβδομαδιάτικη απόδραση πολλών ανθρώπων που ξεχνούσαν, έστω και για δυο ώρες, την οδυνηρή πραγματικότητα, πλέοντας στους λαμπερούς κόσμους της ψευδαίσθησης και του ονείρου. Υπολογίζεται ότι τα χρονιά του Κραχ, 80 εκατομμύρια Αμερικανοί πήγαιναν στον κινηματογράφο μια φορά την εβδομάδα.

Την δεκαετία του ’30 γυρίστηκαν μερικές από τις σπουδαιότερες ταινίες : Όσα παίρνει ο άνεμος (Gone with the wind) (1939), Ο κ. Σμιθ πηγαίνει στην Ουάσινγκτον (Mr Smith goes to Washington)(1939),  Ένα αστέρι γεννιέται (A star is born)(1937),  ο Μάγος του Οζ (The Wizard of Oz)(1939), Η Ταχυδρομική άμαξα (Stagecoach) (1939).

Τί έκανες στον πόλεμο Χόλυγουντ;

Τον καιρό του πολέμου το γέλιο, που το είχε μεγάλη ανάγκη ο κόσμος, και λειτουργούσε ως καθαρτική απόδραση, το Χόλυγουντ του το έδωσε πρόθυμα. Μεσουρανούν κωμικοί όπως οι Άμποτ – Κοστέλο, Μποπ Χόουπ, Τζακ Μπένι. Τα μικρού μήκους καρτούν που προβάλλονταν πριν από την κυρίως ταινία έκαναν το κοινό να σκάει στα γέλια, ενώ περνούσαν μια υποδόρια προπαγάνδα υπέρ του πόλεμου. Τα πολεμικά επίκαιρα από την άλλη επανάφεραν στον κόσμο στην πραγματικότητα δείχνοντας του τον πόλεμο σε όλο το καταστροφικό του μεγαλείο.

Οι νυχτερινές συσκοτίσεις και η απαγόρευση των γυρισμάτων σε παραθαλάσσιες περιοχές ανάγκασαν το Χόλυγουντ να  κατασκευάσει νέα πλατό και να περιορίσει το κοστολόγιο των ταινιών του. Οι άνδρες σταρ επιστρατεύτηκαν (Χένρι Φόντα, Κλαρκ Γκέιμπλ, Τζέιμς Στιούαρτ).  Οι ζουμερές γυναίκες σταρ (Ρίτα Χέιγουορθ, Λάνα Τάρνερ, Μπέτι Γκράμπλ) έγιναν πιν-απ  μοντέλα για να παρηγορούν τους στρατιώτες στη μάχη. Άλλοι χρησιμοποίησαν τη φήμη τους για να πουλήσουν πολεμικές ομολογίες

Ο Kώδικας Χέιζ (Hays Code)

Το 1948 το Ανώτατο Δικαστήριο γνωμοδότησε ότι τα στούντιο δε μπορούσαν να έχουν δικές τους κινηματογραφικές αίθουσες για την προβολή των ταινιών τους. Αυτή υπήρξε η αρχή του τέλους της Χολυγουντιανής Χρυσής Εποχής. Τα πέντε μεγάλα στούντιο αναγκάστηκαν να πουλήσουν τους κινηματογράφους τους και να περιοριστούν μόνο στην παραγωγή. Ένας άλλος ανασταλτικός παράγων ήταν ο Κώδικας Kοσμιότητας του Γουίλ Χέιζ, μια σειρά από λογοκριτικούς κανόνες, που την επιβολή και την εκτέλεση του εκτός από τα όργανα της κυβέρνησης, είχε αναλάβει και η ακραιοσυντηρητική  οργάνωση της καθολικής εκκλησίας Legion of Decency.

Άλλοι παράγοντες της παρακμής υπήρξαν η ραγδαία αύξηση της δημοτικότητας της τηλεόρασης τη δεκαετία του 1950, ο έντονος ανταγωνισμός  των ευρωπαϊκών στούντιο, που αμερικάνιζαν γυρίζοντας ταινίες όπως τη σειρά του Τζέιμς Μποντ, τους Ζουλού και τον Λόρενς της Αραβίας.

Ένας άλλος ουσιαστικός παράγων της αρχής του τέλους ήταν η εμφάνιση των σκανδαλοθηρικών εφημερίδων και περιοδικών (ταμπλόιντ), που έβγαζαν στη φόρα σκάνδαλα της προσωπικής ζωής των αστέρων, εκθέτοντάς τους ανεπανόρθωτα στο κοινό που τους γύριζε την πλάτη.

Πολιτική και Χόλιγουντ- Οι Δέκα

Η πολιτική και το Χόλυγουντ εκμεταλλευτήκαν η μια το άλλο. Κινηματογραφιστές χρησιμοποιήθηκαν για τις εκλογικές καμπάνιες πολιτικών και οι πολιτική θέσπισαν κανόνες που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των κινηματογραφιστών, όλη όμως αυτή η συναλλαγή, εκτός από ορισμένες  περιπτώσεις, ( το New Deal του Franklin Roosevelt) είχε συντηρητικό πρόσημο.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ είχαν υστερικά υποκύψει στην παράνοια της κομμουνιστοφοβίας. Το 1947, η Επιτροπή Αντί-Αμερικανικών Ενεργειών άρχισε να ερευνά την  ύπαρξη κομμουνιστικών πυρήνων στην κινηματογραφική βιομηχανία. Ενώπιον της Επιτροπής κλήθηκαν να καταθέσουν σαράντα τουλάχιστον άνθρωποι του κινηματογράφου σχετικά με την εμπλοκή τους στο Κομμουνιστικό Κόμμα ΗΠΑ. Δέκα από αυτούς, οι Αλβάχ Μπέσσι (1904-1985), Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, (1900-1971), Λέστερ Κόουλ(1904-1985), Έντουαρντ Ντμίτρικ (1908-1999), Ρινγκ Λάρντνερ (1915-2000), Τζον Χάουαρντ Λόουσον (1894-1977) Άλμπερτ Μαλτζ (1908-1985), Σάμιουελ Όρνιτζ (1890-1957), Ρόμπερτ Άντριαν Σκοτ (1912-1973) και ο Ντάλτον Τράμπο (1905-1976), υπεραμύνθηκαν τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματά τους, υποστήριξαν  ότι η Επιτροπή είναι αντισυνταγματική, δεν απάντησαν σε καμία από τις ερωτήσεις της, καταδικάστηκαν για ασέβεια σε φυλάκιση ενός έτους και 1000 δολάρια πρόστιμο και μπήκαν στη λεγόμενη Μαύρη Λίστα. Ένας από αυτούς, ο Έντουαρντ Ντμίτρικ, συνεργάστηκε τελικά με την Επιτροπή και κατονόμασε 26 συναδέλφους του που μπορεί να είχαν σχέση με τον κομμουνισμό. Η λίστα των υπόπτων ήταν μεγάλη και περιείχε ηθοποιούς, σκηνοθέτες, και σεναριογράφους. Πολλοί από αυτούς τους προγεγραμμένους κατέφυγαν στην Ευρώπη για να αποφύγουν τη δίωξη (Όρσον Γουέλς, Τσάρλι Τσάπλιν, Λένα Χορν, Λόιντ Μπρίτζες, Μπέρλ Άιβς, Αν Ρηβήαρ). 

Εκτός από το να μην προσλαμβάνουν τους υπόπτους οι κινηματογραφικές εταιρίες και για να δείξουν την προσήλωση τους στις αμερικανικές αξίες άρχισαν να κυκλοφορούν  αντικομουνιστικές ταινίες όπως την Κόκκινη Απειλή, το Παντρεύτηκα ένα κομμουνιστή, το Έγινα κομμουνιστής για το FBI, το ο Μεγάλος Μακ Λέιν.

Aπό το 1960 έως σήμερα

Πολλοί θεωρούν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 σαν τη δεύτερη Χρυσή Εποχή του Χόλυγουντ. Σκηνοθέτες όπως ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ο Μάρτιν Σκορτσέζε, ο Μάικ Νίκoλς, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα,  με τη δημιουργική πνοή του ταλέντου τους ανανέωσαν τον κινηματογράφο και το ευρύ όραμά τους για τον κόσμο, την κοινωνία και ώθησαν τον άνθρωπο σε επίπεδα υψηλής τέχνης. 

Σήμερα που ζούμε πια στην ψηφιακή εποχή, που όλοι βλέπουμε ταινίες στις ψηφιακές πλατφόρμες,  ο κινηματογράφος αντιστέκεται σθεναρά και  στο τέλος θα κερδίσει το παιχνίδι. Επειδή, ότι και να γίνει, η παρακολούθηση μιας ταινίας σε έναν κινηματογράφο μαζί με άλλους ανθρώπους είναι μια βαθιά κοινωνική, ανθρωπολογική και αισθητική εμπειρία  που δεν πρέπει να την αλλάξουμε με τίποτα άλλο.