Cocο: H καλύτερη ταινία κινουμένων σχεδίων τoυ 2017 από το Μεξικό

Μια υπέροχη ταινία για την Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό

9 κρυφά σημεία που πρέπει να γνωρίζετε πριν την παρακολουθήσετε

Απόδοση-Επιμέλεια: Ξένια Πηρούνια

Από το άρθρο της María Isabel Carrasco Cara Chards στο Culturacollectiva.com

«Η λέξη θάνατος δεν προφέρεται στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, επειδή καίει τα χείλη. Ο μεξικανός, αντίθετα, είναι εξοικειωμένος με το θάνατο ... αστειεύεται με αυτόν, κοιμάται με αυτόν  και επίσης τον γιορτάζει. Είναι ένα από τα αγαπημένα του παιχνίδια και η πιο σταθερή του αγάπη. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει ίσως τόσο φόβος στη στάση του όσο και σε αυτή άλλων, αλλά τουλάχιστον ο θάνατος και ο φόβος για αυτόν δεν απωθείται [. . .]. Ο θάνατος [μπορεί να ιδωθεί] ως νοσταλγία, και όχι ως καρπός ή τέλος ζωής, είναι ο θάνατος ως προέλευση. Η αρχετυπική, αυθεντική πηγή είναι ο τάφος, όχι η μήτρα.» Οκτάβιο Παζ

Αυτό το απόσπασμα από τον νομπελίστα, και πιθανότατα τον πιο γνωστό συγγραφέα του Μεξικού, δεν θα μπορούσε να είναι πιο ακριβές. Ως Μεξικάνα, δεν ξέρω πόσες φορές έχει χρειαστεί να εξηγήσω την «Ημέρα των Νεκρών» και γιατί την γιορτάζουμε. Όταν ζούσα στο εξωτερικό και αποφάσισα να κάνω την «προσφορά» μου, πέρασα πάνω από δύο ώρες, εξηγώντας στον συγκάτοικο μου ότι δεν έκανα σατανικό τελετουργικό. Μετά από αυτή την ενδιαφέρουσα πολιτιστική ανταλλαγή απόψεων, συνειδητοποίησα κάτι που είναι απολύτως φυσιολογικό για μένα και πολλά άλλα εκατομμύρια Μεξικανών αλλά συνεχίζει να φαίνεται περίεργο σε όσους ζουν εκτός του Μεξικού. Ακόμη και αν αρκετές εικόνες αυτής της παράδοσης έχουν γίνει αρκετά δημοφιλείς διεθνώς (όπως τα ζαχαρωτά ή τα διακοσμητικά με τη μορφή κρανίων), παραμένει αρκετά δύσκολο το να εξηγήσουμε τη φύση αυτής της γιορτής.

Η νέα ταινία Coco της Disney/Pixar καταδύεται στον πυρήνα της παράδοσης και την καθιστά προσιτή για ένα διεθνές κοινό παρουσιάζοντας την ιστορία του Μιγκέλ Ριβέρα και της περιπέτειας του στον κόσμο των νεκρών. Η πρεμιέρα της ταινίας, η οποία πραγματοποιήθηκε την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου στο Μεξικό για να συμπέσει με τις εορταστικές εκδηλώσεις της Ημέρας των Νεκρών, έχει σπάσει όλα τα ρεκόρ στο box office του Μεξικού παρά την τεράστια διαμάχη και τη δυσαρέσκεια που δημιούργησε η παραγωγή πριν από τέσσερα χρόνια. Χρειάστηκαν έξι χρόνια για τους δημιουργούς να κάνουν την ταινία αλλά άξιζε τον κόπο: κάθε πλάνο είναι τόσο λεπτομερές και πυκνό ώστε να πρέπει να το παρακολουθήσει κανείς τουλάχιστον 10 φορές για να κατανοήσει ένα μικρό ποσοστό όλων αυτών των αναφορών και εικόνων που χρησιμοποιούνται. Η πλοκή, η οπτική ποιότητα, η μουσική, οι χαρακτήρες που απεικονίζονται με τόση ειλικρίνεια, καθιστούν την ταινία τόσο ρεαλιστική που γίνεται ένας τρόπος για να τιμήσει μια μεγάλη χώρα και την κουλτούρα της.

Το 2013, τα μεξικανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κατακλύστηκαν από την ανακοίνωση της Disney που επιθυμούσε να χρησιμοποιήσει την Ημέρα των Νεκρών για ένα επερχόμενο έργο που σκόπευε να πάρει αυτό το όνομα ως τίτλο αλλά τελικά τιτλοφορήθηκε ως Coco.Οι περισσότεροι άνθρωποι στο Μεξικό εναντιώνονταν στην ιδέα πως μια ξένη εταιρεία θα σφετεριστεί μία από τις μεγαλύτερες παραδόσεις της, καθώς και μια Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας. Δημιουργήθηκε λοιπόν ένα αίτημα συλλογής υπογραφών στην πλατφόρμα Change.org, συγκεντρώνοντας χιλιάδες υπογραφές. Εκτός από το ότι πίεζαν την Disney να απομακρυνθεί από τις προθέσεις της, αυτή η κίνηση, έκανε τους δημιουργούς της ταινίας να συνειδητοποιήσουν ότι επρόκειτο για μια παράδοση που δεν μπορούσαν να πάρουν τόσο ελαφριά, και γι 'αυτό έπρεπε να την αγκαλιάσουν και να την κατανοήσουν πλήρως, ώστε να μην καταλήξουν σε μια στερεοτυπική απεικόνιση αυτής της κουλτούρας.

Και για να είμαι ειλικρινής, έκαναν εξαιρετική δουλειά. Η ομάδα πραγματοποίησε αρκετά μεγάλα ταξίδια σε πολλές πόλεις της χώρας, ξοδεύοντας μερικές μέρες στα σπίτια διαφορετικών οικογενειών για να κατανοήσουν πραγματικά τις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις και μάλιστα χρειάστηκε να συμβουλεύονται έναν μεξικανό ειδικό σε ζητήματα κουλτούρας και πολιτισμού για να βεβαιωθούν  ότι όλα θα απεικονίζονταν με ρεαλισμό, σεβασμό και ειλικρίνεια. Το αποτέλεσμα είναι ένα όμορφο αφιέρωμα σε μια αρχαία παράδοση και σε μια χώρα τόσο πλούσια και τόσο εσφαλμένα απεικονισμένη διεθνώς τα τελευταία χρόνια. Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν, υπάρχουν μερικά πράγματα που, χωρίς να σποιλάρουμε, πρέπει να ξέρετε πριν παρακολουθήσετε την ταινία.

Η έννοια του «βωμού» (La Ofrenda)

Αυτό είναι ένα στοιχείο- κλειδί της γιορτής, και φυσικά της ταινίας. Η Οφρέντα, η προσφορά ή βωμός, γίνεται μια γέφυρα μεταξύ του κόσμου των νεκρών και του δικού μας. Είναι ο τόπος όπου φτάνουν οι νεκροί για να περάσουν χρόνο με τους συγγενείς τους. Τα στοιχεία που σχηματίζουν το βωμό διαφέρουν ανάλογα με την κάθε περιοχή της χώρας. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά που εμφανίζονται σε κάθε μια από αυτές και αυτά ακολουθεί και η ταινία. Στολισμένος με λουλούδια cempasuchil (καλέντουλα)  ή «το λουλούδι των νεκρών» όπως επίσης είναι γνωστό στο Μεξικό, ο βωμός συγκεντρώνει τις φωτογραφίες των νεκρών συγγενών (που αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της ταινίας). Εκτός από αυτά, στο «βωμό» προσθέτουμε ένα συμβολικό αντικείμενο που αντιπροσωπεύει το πρόσωπο που τιμάτε. Θα μπορούσε να είναι το αγαπημένο του φαγητό ή ποτό, ή ακόμα και ένα μικρό αντικείμενο που τους ανήκε. Σε ορισμένες περιοχές οι χαρτο- κατασκευές χρησιμοποιούνται μόνο για διακοσμητικούς σκοπούς, αλλά σε άλλες περιοχές τοποθετούνται με προσοχή έτσι ώστε ο ήχος που κάνουν με τον άνεμο να βοηθήσει στην καθοδήγηση των πνευμάτων. Τέλος, ορισμένα κεριά είναι διατεταγμένα σε όλο το «βωμό» για να τον κάνουν πιο ορατό, έτσι ώστε τα πνεύματα να μπορούν να βρουν ταχύτερα τον βωμό που ανήκει στην οικογένειά τους.

Xoloitzcuintle

Ένας από τους πιο χαριτωμένους και πιο αστείους χαρακτήρες της ταινίας είναι ο Δάντης, ένας αδέσποτος σκύλος  xoloitzcuintle (μεξικάνικη ράτσα άτριχου σκύλου) που γίνεται φίλος με τον Μιγκέλ. Ο χαρακτήρας συμπεριλήφθηκε πολύ αργά στην παραγωγή, αφότου οι δημιουργοί καταλάβαιναν τη σημασία της συγκεκριμένης ράτσας στην μεξικάνικη παράδοση. Στους προ-Κολομβιανούς χρόνους, το xolo θεωρούνταν το ιερό ζώο που έστειλαν οι θεοί για να καθοδηγήσει τους ανθρώπους στον Κάτω Κόσμο (Mictlan),  στη μετά θάνατον ζωή. Πολλοί παραδοσιακοί βωμοί περιλαμβάνουν ένα μικρό ειδώλιο του xolo έτσι ώστε ο νεκρός να μπορεί να επιστρέψει ασφαλής στον κόσμο των ζωντανών. Εδώ στην ταινία, τόσο η φυλή όσο και το όνομα είναι άμεσα συνδεδεμένα με το σκοπό του σκύλου και όπως ίσως έχετε δει στο τρέιλερ, αυτό είναι το μόνο ζωντανό ον που συνοδεύει τον Μιγκέλ στο ταξίδι του στη γη των νεκρών.

Μουσική

Αν και δεν είναι μια ταινία μιούζικαλ και οι ταινίες της Pixar δεν χαρακτηρίζονται από τη χρήση μουσικών τμημάτων στις ταινίες τους, εδώ η μουσική διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πλοκή. Ο Μιγκέλ ονειρεύεται να γίνει ένας σπουδαίος μουσικός όπως το είδωλό του, ο Ernesto de la Cruz, που στην ταινία  θεωρείται ο καλύτερος Mεξικάνος μουσικός όλων των εποχών. Στο πλαίσιο της τεράστιας έρευνάς τους, οι δημιουργοί αποφάσισαν να ενσωματώσουν πολλά από τα παραδοσιακά μουσικά είδη της χώρας. Ξεκινώντας από τους διάσημους Μαριάτσι (μια μουσική παράδοση που έχει τις ρίζες της στον 18ο αιώνα), μπορείτε επίσης να ακούσετε διαφορετικά μουσικά είδη από το Μεξικό όπως: huapango,ranchera, jarocho και τις κλασσικές μπαλάντες που εμπνέονται από τη χρυσή εποχή του μεξικανικού κινηματογράφου. Το soundtrack περιλαμβάνει πρωτότυπα τραγούδια γραμμένα για την ταινία, καθώς και παραδοσιακά λαϊκά κομμάτια από τη συλλογική κληρονομιά του Μεξικού.

Είσοδος στη Γη των Νεκρών

Όπως φαίνεται και από το τρέιλερ, μπορούμε να δούμε ότι ακριβώς δίπλα στο νεκροταφείο, όπου πραγματοποιούνται οι κύριες γιορτές, υπάρχουν αρκετές γέφυρες που κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου από πέταλα του λουλουδιού cempasuchil. Φυσικά αυτά τα βλέπουν μόνο οι νεκροί. Το λουλούδι cempasuchil, έχει δύο σκοπούς: το φυσικό του χρώμα λειτουργεί ως ένα φως που, μαζί με το άρωμά του, καθοδηγεί τα πνεύματα στο «βωμό». Με αυτόν τον τρόπο, αυτές οι γιγάντιες γέφυρες συνδέονται με τον «λουλουδένιο» δρόμο που κάθε οικογένεια δημιουργεί, ώστε να φτάσουν οι νεκροί στο δικό τους «βωμό»

Η Γη των Νεκρών

Βασιζόμενοι στο ότι άνθρωποι πεθαίνουν συνεχώς, η γη των νεκρών βρίσκεται σε συνεχή μετασχηματισμό. Τα κτήρια έχουν μια πυραμιδωτή διάταξη που συνεχίζει να αναπτύσσεται με το πέρασμα του χρόνου, τόσο φυσικά, που μπορείτε να δείτε μερικές πυραμίδες στη βάση, μετά κάποια αποικιακή αρχιτεκτονική, και τέλος, στην κορυφή, πιο σύγχρονα κτίρια. Ολόκληρη η περιοχή εμπνεύστηκε από τους περίπλοκους δρόμους της αποικιακής πόλης Γκουαναχουάτο, ενώ πολλές από τις κατασκευές μοιάζουν με εικονικά κτίρια, όπως οι πυραμίδες του Τεοτιχουακάν, το Μεγάλο Θέατρο του Μεξικού, το Palacio de Bellas Artes(Παλάτι των Καλών Τεχνών στο ιστορικό κέντρο του Μεξικού) και το Palacio de Correosde Μexico (ταχυδρομικό μέγαρο της πόλης του Μεξικού).

Εκκλησίες πάνω στις Πυραμίδες

Σε ένα σημείο της ταινίας, βλέπουμε μια σκηνή που αντιπροσωπεύει όλη την ιστορία του Μεξικού ή τουλάχιστον τις τρεις κύριες περιόδους του. Όπως είπα προηγουμένως για την αρχιτεκτονική του Κάτω Κόσμου, εδώ μπορείτε να δείτε μια μεγάλη πυραμίδα στο κάτω μέρος και μια τεράστια αποικιακή εκκλησία στην κορυφή. Οι σκάλες της πυραμίδας και αργότερα η εκκλησία είναι στην πραγματικότητα ηλεκτρικές σκάλες που αντιπροσωπεύουν τη νεωτερικότητα. Αυτό δεν είναι μόνο ένας τρόπος να δείξουμε τις σημαντικές περιόδους της ιστορίας, αλλά και ένας τρόπο να αναπαριστούμε πως υπάρχουν πολλές εκκλησίες σε όλη τη χώρα που πραγματικά χτίστηκαν πάνω από τις πυραμίδες. Με την Κατάκτηση, οι Ισπανοί επέβαλαν τη θρησκεία τους στον αυτόχθονες πληθυσμούς και αφού είδαν ότι χρησιμοποιούσαν τις πυραμίδες ως ιερούς τόπους, αποφάσισαν να τοποθετήσουν καθολικές εκκλησίες στην κορυφή ή ακριβώς δίπλα τους.

Ιστορικοί Χαρακτήρες

Η ταινία είναι γεμάτη με ιστορικές αναφορές στον πολιτισμό του Μεξικού, και φυσικά, υπάρχουν πολλές αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα.  Αρχικά, ο χαρακτήρας του ειδώλου του Μιγκέλ, ο Ernesto de la Cruz, σχεδιάστηκε από τους συντελεστές με βάση τους μουσικός της χρυσής εποχής του μεξικανικού κινηματογράφου. Ως χαρακτήρας είναι εμπνευσμένος από τους  Pedro Infante και Jorge Negrete, δύο από τους πιο χαρακτηριστικούς ηθοποιούς και τραγουδιστές της εποχής, οι οποίοι με τον τρόπο αυτό εμφανίζονται επίσης στην ταινία με έναν τρομερά χαρακτηριστικό σκελετό.

Ο κατάλογος των προσώπων που εμφανίζονται είναι εκτεταμένος και πιθανότατα ο θεατής δεν θα παρατηρήσει κάθε έναν από αυτούς. Ωστόσο, οι πιο δημοφιλείς εκτός από αυτούς τους δύο ηθοποιούς που ανήκουν στην εποχή του μεξικανικού κινηματογράφου, είναι ο Cantinflas (σπουδαίος και διάσημος κωμικός), η ηθοποιός και τραγουδίστρια María Félix, η ηθοποιός Dolores del Río, ο συνθέτης Agustín Lara και ο σπουδαίος Santo (ο ηθοποιός- παλαιστής με την χαρακτηριστική μάσκα που φορούν στο Μεξικό). Όσον αφορά τα ιστορικά στοιχεία, μπορείτε να δείτε τους ηγέτες της επανάστασης Emiliano Zapata και Pancho Villa. Τέλος, υπάρχει μια αστρική εμφάνιση του γνωστού καλλιτεχνικού ζευγαριού, Frida Kahlo και Diego Rivera, ενώ η πρώτη έχει μια μεγάλη και λαμπρή σκηνή.

Alebrijes (μεξικάνικα φολκλορικά χρωματιστά γλυπτά φανταστικών/μυθικών πλασμάτων με στοιχεία από διάφορα ζώα)

Η Γη των Νεκρών είναι γεμάτη με αυτούς τους χαρακτήρες που ονομάζονται alebrijes. Αυτά τα πλάσματα με σώμα δράκου και φτερά αποτελούν εικόνες της λαϊκής τέχνης του Μεξικού, και στην ταινία παίζουν σημαντικό ρόλο ως πνευματικοί οδηγοί του θανόντος. Αρχικά δημιουργήθηκαν από γλύπτη από την Πόλη του Μεξικού. Μετά από έναν τρομερό πυρετό και ψευδαισθήσεις που είχε ο καλλιτέχνης με αυτά τα πολύχρωμα υβριδικά ζώα, άρχισε να δημιουργεί γλυπτά που μοιάζουν με αυτά τα πλάσματα με χαρτί.

Η γενέτειρα του Μιγκέλ, Σάντα Σεσίλια

Τέλος, πρέπει να μιλήσουμε για την πατρίδα της οικογένειας Rivera, που είναι και η γενέτειρα του Ernesto de la Cruz. Εμπνευσμένο από πολλές πόλεις της χώρας, το όνομα δεν είναι μόνο τυχαίο. Η Σάντα Σεσίλια ήταν η προστάτιδα των μουσικών.  Όπως αναφέρθηκε, η μουσική είναι ζωτικής σημασίας για την πλοκή  και αυτό το στοιχείο προσθέτει στον υπέροχο συμβολισμό της μουσικής στην ταινία.

Η ταινία είναι ένας βωμός για πολλές από τις πολύχρωμες και πλούσιες παραδόσεις του Μεξικού. Είναι σίγουρα μια έντιμη απεικόνιση του Μεξικού και του πολιτισμού του, αλλά και ένας εξαιρετικός οδηγός για τους ξένους να κατανοήσουν τις παραδόσεις και τη νοοτροπία αυτής της χώρας.