21oς αιώνας, Ένας θαυμαστός νέος κόσμος ή...

Γράφει ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου

I.   Όταν  μπήκε ο 20ός αιώνας η ανθρωπότητα τον χαιρέτησε γεμάτη ελπίδες  και προσδοκίες. Κι όμως ο 20ός αιώνας έφερε δύο ανθρωποκτόνους πολέμους, το ολοκαύτωμα, την έκρηξη της ατομικής βόμβας, το απόγειο  και την παρακμή της αποικιοκρατίας , την καταστροφή του περιβάλλοντος. Μπορεί να άστραψε τον μεσοπόλεμο με μια άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων, την ίδια όμως εποχή, όχι μόνο δεν απέτρεψε την εκκόλαψη του αυγού του φιδιού που γέννησε τον φασισμό στην Ιταλία και ναζισμό στη Γερμανία, άλλα αρκετοί διανοούμενοι γοητεύτηκαν από τον καλτ παγανισμό τους και την δήθεν εθνικιστική αυτοπεποίθηση που τους έδινε.

Η  δεκαετία του 1960, υπήρξε μια χωρίς προηγούμενο και σε όλα τα επίπεδα έκρηξη: τέχνες, γράμματα, άνθρωποι  στις καλύτερες τους στιγμές.  Προς το τέλος του αιώνα  αρχίζουν να εμφανίζονται οι δύο νέοι πρωταγωνιστές που η δράση τους θα απλωνόταν και στον αιώνα που ερχόταν: η ψηφιακή επανάσταση και η παγκοσμιοποίηση.

Andrey Zvyagintsev- The Return (2003)

I.I.  Ενώ τον 20ό αιώνα θριάμβευσαν οι κατακτήσεις της νεωτερικότητας, ο  21ος σημαδεύεται από την επέλαση και την επικράτηση της μετανεωτερικότητας. Στο πολιτικό -κοινωνικό πεδίο η παγκοσμιοποίηση αποδομεί το έθνος –κράτος, και η νεωτερική σύλληψη του κόσμου ως ενός συνόλου με συγκεκριμένη δομή, αποδομείται από την μετανεωτερική κατάτμηση του είναι και του ειδέναι, ενώ ο ζωογόνος και ενοποιός μύθος εκπίπτει σε απλή αφήγηση, και η γνώση  μεταλλάσσεται σε πληροφορία.

Ο Αριστοτέλης για το Google  αξίζει τέσσερις Α4 σελίδες, που δεν φτάνουν ούτε στην επάρκεια, ούτε στην εγκυρότητα αλλά ούτε και στην κριτική αγχίνοια το μνημειώδες άρθρο του Κ.Δ. Γεωργούλη, για τον Έλληνα φιλόσοφο, στην Εγκυκλοπαίδεια του «Πυρσού», που αριθμεί 30 Α3 δίστηλες σελίδες.

Η μετανεωτερικότητα κατατεμαχίζει την ενότητα του χρόνου, η διάκριση ανάμεσα σε παρελθόν, παρόν, μέλλον παύει να υφίσταται-  παρελθόν και μέλλον μπορούν να ανακαλούνται ή να φαντασιώνονται ως ασυνεχείς στιγμές του παρόντος. Έτσι η ιστορία καταντάει ένα πλέγμα «λεκτικών παιγνίων» όπου τον τελευταίο λόγο τον έχει η ρητορική, η «μυθοπλασία» και όχι η αλήθεια. Η αντίληψη αυτή ανοίγεται σε ριζικής  ιστορικές αναθεωρήσεις, όπως αυτή που κυριαρχεί τελευταία στην ελληνική ιστοριογραφία με τους δύο μεταμοντέρνους πανεπιστημιακούς Ν. Μαρανζίδη και Σ. Καλύβα  που έχουν αναγάγει σε εθνική αντιστάτη τα κατοχικά τάγματα ασφαλείας και τη χούντα των συνταγματαρχών  ως την πηγή της αναγέννησης της νέας Ελλάδας.

I.II.  Πλέουμε πια πλησίστιοι στο νέο μετανεωτερικό κόσμο και προσλαμβάνουμε μια τέχνη και ένα πολιτισμό που αντιστοιχεί στις νέες μορφές της πολιτικής και της οικονομίας του ύστερου καπιταλισμού, όπου οι υπερεθνικές οικονομίες στηρίζουν την ιδέα της παγκοσμιοποίησης. Ζούμε την ολική επανεκτίμηση του αξιακού συστήματος της νεωτερικότητας, ζούμε την κοινωνίας των media και της πληροφορίας, της στιλιστικής ασυνέχειας και στιλιστικής ποικιλίας, ακόμη και μέσα στο ίδιο το έργο. Περιβαλλόμαστε από ένα κόσμο σημείων και εικόνων που έχει  χάσει ολότελα οποιαδήποτε σύνδεση με τα αρχικά αντικείμενα.

Requiem for a Dream- Darren Aronofsky (2010)

Ο Μπαρτ δολοφονεί το συγγραφέα-δημιουργο και υποβιβάζει το έργο(ouvre) σε κείμενο(text). O πανέξυπνος Έκο γράφει ευπώλητα,  θελκτικά, γοητευτικά, συναρπαστικά, καλογραμμένα, με ασυναγώνιστη δοσολογία διαφόρων -ισμών,  μυθιστορήματα, που όλα μαζί όμως  δεν αξίζουν  όσο οι δύο πρώτες αράδες, της Άννας Καρένινα, του Τολστόι. Η μετανεωτερικότητα, εντέλει, είναι ένας ρομαντισμός που ανατρέπει, με σαδιστική αυταρέσκεια, όλα τα νεωτερικά του στοιχεία.

II.   H τεχνική της αποτύπωσης σε φιλμ εικόνων και η προβολή τους σε οθόνη από ειδική μηχανή με πολύ μεγάλη ταχύτητα εναλλαγής που να ξεπερνά την ταχύτητα του ματιού, ώστε να δημιουργείται η ψευδαίσθηση της φυσικής κίνησης. ΄Ετσι ορίζει τον κινηματογράφο το Λεξικό του Μπαμπινιώτη. Ένας μάλλον τεχνοκρατικός ορισμός.

Υπάρχουν ωστόσο άπειρη ορισμοί του κινηματογράφου, όσοι είναι και οι θεατές του. Τι είναι ακριβώς ο κινηματογράφος το ξέρει ο καθένας από εμάς  πολύ καλά: ψυχαγωγία, παιδεία, ξέχασμα, χαλάρωση, ονειροπόληση ξεγέλασμα των δαιμόνων που φυλάμε μέσα μας, φυγή, αισθητική απόλαυση, και …και… και…

Ο κινηματογράφος είναι, σίγουρα, η πιο διεθνής τέχνη. Όχι μόνο επειδή  ταινίες από διαφορετικές χώρες κάνουν το γύρο του κόσμου, περνώντας από διάφορες χώρες. Αλλά προπαντός, επειδή οι δυνατότητες της τεχνικής του, που πλουτίζονται αδιάκοπα, κι η δημιουργική του δύναμη, που γίνεται  ολοένα και βαθύτερη, δίνουν στον κινηματογράφο τη δυνατότητα να εγκαθιδρύσει μιαν απέραντα ζωντανή πνευματική επαφή, σε διεθνές επίπεδο.

Oldboy- Park Chan-wood- 2003

II.I.  Ο κινηματογράφος  του 21ου αιώνα, αφού πρώτα ενστερνίστηκε και αφομοίωσε όλες τις νέες τεχνικές τόσο στην εικόνα( ψηφιακή κάμερα, φακοί με την ευαισθησία του ματιού, 3D) όσο και στον ήχο (digital), αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των καιρών με μια νέα δυναμική, που ενώ εμπεριέχει όλες τις βιωμένες, από όλους μας, αντιφάσεις, σφυρηλατεί ωστόσο  μια ολοκάθαρη ματιά που καταδεικνύει, τόσο  την πολλαπλότητα των τιθέμενων προβλημάτων, όσο και την, όλως αδύνατη, ύπαρξη τελικών και αποδεκτών από όλους λύσεων. Με μια μικτή δραματουργία, που ενώ είναι αριστοτελική ως προς τον πυρήνα της σύλληψης της, αποστασιοποιείται, εντούτοις, στη συνέχεια, για να καταλήξει διαλεκτική, τόσο στη δομή όσο και οικονομία των επιμέρους στοιχείων της. Επιμένοντας στο ανοιχτό τέλος και στην θέσει των προβλημάτων παρά στη λύση τους, ενεργοποιεί τον θεατή κάνοντάς τον, άλλοτε σύνεργο, άλλοτε μέρος, και άλλοτε  το ίδιο το πρόβλημα.

 Ιnception- Christofer Nolan (2010)

II.II. Οι νέοι κινηματογραφικοί δημιουργοί, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, αλλά και τεχνικοί, έχουν ένα θεμελιώδες πλεονέκτημα έναντι των πρεσβυτέρων ομοτέχνων τους. Έχουν σπουδάσει, σε σχολές κολλέγια και πανεπιστήμια το αντικείμενό τους. Χωρίς καθόλου να υποτιμάμε, μακριά από εμάς μια τέτοια ιεροσυλία, την μεγάλη κινηματογραφική εποποιία που σαρκώθηκε από το αίμα και τον ιδρώτα των εμπειροτεχνών κινηματογραφιστών, υποστηρίζουμε ότι η παιδεία των νέων κινηματογραφιστών τους ωθεί να δουν την ανθρώπινη κατάσταση διεισδυτικότερα.

Υπάρχει σήμερα μια μεγάλη ομάδα νέων σκηνοθετών, που πολλές φορές εργάζονται υπέρ-εθνικά, η οποία έχει ανανεώσει τον κινηματογράφο, και ως τέχνη και ως κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, φαινόμενο. 

II.III. Ο κατάλογος των σκηνοθετών που ακολουθεί είναι ενδεικτικός και όχι αξιολογικός:

Michael Winterbottom, Denis Villeneuve, Darren Aronofsky, Charles Kaufman, Kenneth Lonergan, Andrian Sitaru, Christian Mungiu, Sofia Coppola, David Mackenzie, Alejandro González Iñárritu, Alfonso Cuarón , Phillip Noyce, Christopher Nolan, Alejandro Jodorowsky, Andrey  Zvyagintsev, Jonh Madden, Fatih Akin, Oliver Assayas, Michael Haneke, Park-Chan-Wook, John Madden.

Σκηνοθέτες και Ταινίες τους που θα προτείναμε σε ένα Αφιέρωμα στον Κινηματογράφο του 21ου αιώνα

ΜΑΙΚΛ ΓΟΥΙΝΤΕΡΜΠΟΤΟΜ (MICHAEL WINTERBOTTOM)

Ο γεννημένος το 1961 , στο Μπλάκμπερν, Βρετανός σκηνοθέτης Μάικλ Γουίντερμποτομ, ήταν ένας από τους εννέα της Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ των Καννών που «έδωσαν», το 1998, τον Χρυσό Φοίνικα στην ταινία, «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα, του Θόδωρου Αγγελόπουλου.

 Σπούδασε Αγγλικά στην Οξφόρδη, και κινηματογράφο στα πανεπιστήμια του Λονδίνου και του Μπρίστολ.

Άρχισε την καριέρα του από την τηλεόραση. Αθόρυβα και εντελώς ασυνήθιστα, ο Γουίντερμποτομ σκαρφαλώνει στις πρώτες θέσεις του κινηματογραφικού πλανήτη. Το 1996, μεταφέρει στην οθόνη το μυθιστόρημα του Τόμας Χάρντι  Jude the obscure , με τους δικούς του όρους, δίχως την παραμικρή παρέκκλιση. Την ίδια χρονιά, υπογράφει την πολιτική περιπέτεια «Καλώς ήλθατε στο Σαράγιεβο» Η ταινία προβάλλεται στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ των Καννών και προτείνεται για τον Χρυσό Φοίνικα. Για το ίδιο βραβείο προτείνονται και οι ταινίες του, Wonderland (1999) και 24 Hour Party People (2002). O Γουίντεμποτομ συχνά παρακινεί τους ηθοποιούς να αυτοσχεδιάζουν και να μην μένουν δέσμιοι του γραπτού σεναρίου. Άλλες ταινίες ενδεικτικά: Butterfly Kiss (1995),  I want you (1998),  Code 46 (2003) – The Killer Inside me (2010) – The look of Love (2013) - The Trip to Spain (2017).

Code 46- Michael Winterbottom-2003

ΝΤΕΝΙ ΒΙΛΝΕΒ (DENIS VILLENEUVE) 

Ο Ντενί Βιλνέβ, είναι Γαλλοκαναδός, σκηνοθέτης και συγγραφέας. Έγινε αρχικά γνωστός στον Καναδά, όπου κέρδισε τρεις φορές το βραβείο Τζίνι για τη σκηνοθεσία του, στις ταινίες του Maelström (2001), Polytechnique (2010) που αφορούσε τη σφαγή στο Πολυτεχνείο του Μόντρεαλ, και την ταινία Μέσα από τις φλόγες (Incendies) το 2011. Η ταινία Μέσα από τις φλόγες ήταν  υποψήφια για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 2010 και έφερε τον Βιλνέβ στο προσκήνιο.

Ο Βιλνέβ στη συνέχεια μετακινήθηκε από το Κεμπέκ στο Χόλυγουντ, όπου συνεργάστηκε με ηθοποιούς πρώτης τάξης στις ταινίες Prisoners και Ο άνθρωπος αντίγραφο (Enemy) το 2013 και Sicario: Ο εκτελεστής (2015).  Στη συνέχεια στράφηκε στην επιστημονική φαντασία, σκηνοθετώντας την ταινία Η Άφιξη ( Arrival, 2016) η οποία ήταν υποψήφια για 8 Όσκαρ, ανάμεσα στα οποία ήταν τα Όσκαρ καλύτερης ταινίας και καλύτερου σκηνοθέτη. Στη συνέχεια σκηνοθέτησε τη συνέχεια της ταινίας Blade Runner, με τίτλο Blade Runner 2049 (2017).

Incendies- Denis Villeneuve (2011)

KΕΝΕΘ ΛΟΝΕΡΓΚΑΝ (KENNETH LONERGAN)

Η τελευταία ταινία του Νεοϋορκέζου σκηνοθέτη (γεννήθηκε το 1962), Η Πόλη Κοντά στη Θάλασσα (Manchester by the Sea-2016) αφορά στο αίσθημα της μοναξιάς, το οποίο ίσως και να αποτελεί και το κυρίαρχο σήμα όλων των ταινιών του. Ο Λόνεργκαν ξεκίνησε την καριέρα του ως θεατρικός συγγραφέας. Έπειτα έγραφε σενάρια για τον κινηματογράφο, μεταξύ των οποίων και για τις ταινίες: Ανάλυσέ το (Analyze This-1999), Οι Συμμορίες της Νέας Υόρκης (Gangs of New York- 2002).  Το σκηνοθετικό του ντεμπούτο έγινε με την ταινία, Στηρίξου πάνω μου (You Can Count on Me -2000).

Η Πόλη Κοντά στη Θάλασσα, που υπήρξε και το εντυπωσιακό του breakthrough,  προτάθηκε για έξι Όσκαρ και κέρδισε τα δύο: Πρωτότυπου Σεναρίου  για τον Λόνεργκαν και Πρώτου Ανδρικού Ρόλου για τον Άφλεκ.

Kenneth Lonergan- Manchester by the Sea-2016