21ος αιώνας: Ένας θαυμαστός, νέος κόσμος, ή...

Μνήμη  Χρίστου Ρουμελιωτάκη

Γράφει ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου

1. Όταν μπήκε ο 20ός αιώνας η ανθρωπότητα τον χαιρέτησε γεμάτη ελπίδες  και προσδοκίες. Κι όμως ο 20ός αιώνας έφερε δύο ανθρωποκτόνους πολέμους, το ολοκαύτωμα, την έκρηξη της ατομικής βόμβας, το απόγειο  και την παρακμή της αποικιοκρατίας , την καταστροφή του περιβάλλοντος. Μπορεί να άστραψε τον μεσοπόλεμο με μια άνθηση των τεχνών και των γραμμάτων, την ίδια όμως εποχή, όχι μόνο δεν απέτρεψε την εκκόλαψη του αυγού του φιδιού που γέννησε τον φασισμό στην Ιταλία και ναζισμό στη Γερμανία, άλλα αρκετοί διανοούμενοι γοητεύτηκαν από τον καλτ παγανισμό τους και την δήθεν εθνικιστική αυτοπεποίθηση που τους έδινε.

Η  δεκαετία του 1960,  υπήρξε μια χωρίς προηγούμενο και σε όλα τα επίπεδα έκρηξη: τέχνες, γράμματα, άνθρωποι  στις καλύτερες τους στιγμές.  Προς το τέλος του αιώνα  αρχίζουν να εμφανίζονται οι δύο νέοι πρωταγωνιστές που η δράση τους θα απλωνόταν και στον αιώνα που ερχόταν: η ψηφιακή επανάσταση και η παγκοσμιοποίηση.

1.1 Ενώ τον 20ό αιώνα θριάμβευσαν οι κατακτήσεις της νεωτερικότητας, ο  21ος σημαδεύεται από την επέλαση και την επικράτηση της μετανεωτερικότητας. Στο πολιτικό -κοινωνικό πεδίο, η παγκοσμιοποίηση αποδομεί το έθνος –κράτος, και η νεωτερική σύλληψη του κόσμου  ως ενός συνόλου με συγκεκριμένη δομή, αποδομείται από την μετανεωτερική κατάτμηση του είναι και του ειδέναι, ενώ ο ζωογόνος και ενοποιός μύθος εκπίπτει σε απλή αφήγηση, και η γνώση  μεταλλάσσεται σε πληροφορία.

Ο Αριστοτέλης για το Google αξίζει τέσσερις Α4 σελίδες, που δεν φτάνουν ούτε στην επάρκεια, ούτε στην εγκυρότητα αλλά ούτε και στην κριτική αγχίνοια το μνημειώδες άρθρο   του Κ.Δ. Γεωργούλη, για τον Έλληνα φιλόσοφο, στην Εγκυκλοπαίδεια του «Πυρσού», που αριθμεί 30 Α3 δίστηλες σελίδες.

Η μετανεωτερικότητα κατατεμαχίζει την ενότητα του χρόνου η διάκριση ανάμεσα σε παρελθόν, παρόν, μέλλον παύει να υφίσταται ‘ παρελθόν και μέλλον μπορούν να ανακαλούνται ή να φαντασιώνονται ως ασυνεχείς στιγμές του παρόντος. Έτσι η ιστορία καταντάει ένα πλέγμα «λεκτικών παιγνίων» όπου τον τελευταίο λόγο τον έχει η ρητορική, η «μυθοπλασία» και όχι η αλήθεια. Η αντίληψη αυτή ανοίγεται σε ριζικής  ιστορικές αναθεωρήσεις, όπως αυτή που κυριαρχεί τελευταία στην ελληνική ιστοριογραφία, όπου κάποιοι εξαγνίζουν τα κατοχικά τάγματα ασφαλείας, τα οποία, όπως λένε πολεμούσαν την κόκκινη τρομοκρατία του ΕΛΑΣ, και αρθρογραφούν υπέρ της χούντα των συνταγματαρχών, θεωρώντας την ως την πηγή αυτογνωσίας και αναγέννησης της νέας Ελλάδας.

1.2 Πλέουμε πια πλησίστιοι στο νέο μετανεωτερικό κόσμο και προσλαμβάνουμε μια τέχνη και ένα πολιτισμό που αντιστοιχεί στις νέες μορφές της πολιτικής και της οικονομίας του ύστερου καπιταλισμού, όπου οι υπερεθνικές οικονομίες στηρίζουν την ιδέα της παγκοσμιοποίησης. Ζούμε την ολική επανεκτίμηση του αξιακού συστήματος της νεωτερικότητας, ζούμε την κοινωνίας των media και της πληροφορίας, της στιλιστικής ασυνέχειας και στιλιστικής ποικιλίας, ακόμη και μέσα στο ίδιο το έργο. Περιβαλλόμαστε από ένα κόσμο σημείων και εικόνων που έχει  χάσει ολότελα οποιαδήποτε σύνδεση με τα αρχικά αντικείμενα.

Ο Μπαρτ δολοφονεί το συγγραφέα-δημιουργο και υποβιβάζει το έργο(ouvre) σε κείμενο(text). O πανέξυπνος Εκο γράφει ευπώλητα,  θελκτικά, γοητευτικά, συναρπαστικά, καλογραμμένα, με ασυναγώνιστη δοσολογία διαφόρων -ισμών,  μυθιστορήματα, που όλα μαζί όμως  δεν αξίζουν   όσο οι δύο πρώτες αράδες, της Άννας Καρένινας, του Τολστόι. Η μετανεωτερικότητα, εντέλει, είναι ένας ρομαντισμός που ανατρέπει, με σαδιστική αυταρέσκεια, όλα τα νεωτερικά του στοιχεία.

2. H τεχνική της αποτύπωσης σε φιλμ εικόνων και η προβολή τους σε οθόνη από ειδική   μηχανή με πολύ μεγάλη ταχύτητα   εναλλαγής  που να ξεπερνά την ταχύτητα του ματιού, ώστε να δημιουργείται η ψευδαίσθηση της φυσικής κίνησης. ΄Ετσι ορίζει τον κινηματογράφο το Λεξικό  του Μπαμπινιώτη. Ένας μάλλον τεχνοκρατικός ορισμός.

Υπάρχουν ωστόσο άπειρη ορισμοί του κινηματογράφου, όσοι είναι και οι θεατές του. Τι είναι ακριβώς ο κινηματογράφος το ξέρει ο καθένας από εμάς  πολύ καλά: ψυχαγωγία, παιδεία, ξέχασμα, χαλάρωση, ονειροπόληση ξεγέλασμα των δαιμόνων που φυλάμε μέσα μας, φυγή, αισθητική απόλαυση, και …και και…

Ο κινηματογράφος είναι, σίγουρα, η πιο διεθνής τέχνη. Όχι μόνο επειδή  ταινίες από διαφορετικές χώρες κάνουν το γύρο του κόσμου, περνώντας από διάφορες χώρες. Αλλά προπαντός, επειδή οι δυνατότητες της τεχνικής του, που πλουτίζονται αδιάκοπα, κι η δημιουργική του δύναμη, που γίνεται  ολοένα και βαθύτερη, δίνουν στον κινηματογράφο τη δυνατότητα να εγκαθιδρύσει μιαν απέραντα ζωντανή πνευματική επαφή, σε διεθνές επίπεδο.

2.Ο κινηματογράφος  του 21ου αιώνα, αφού πρώτα ενστερνίστηκε και αφομοίωσε όλες τις νέες τεχνικές τόσο στην εικόνα( ψηφιακή κάμερα, φακοί με την ευαισθησία του ματιού, 3D) όσο και στον ήχο (digital), αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των καιρών με μια νέα δυναμική, που ενώ εμπεριέχει όλες τις βιούμενες, από όλους μας, αντιφάσεις, σφυρηλατεί ωστόσο  μια ολοκάθαρη ματιά που καταδεικνύει, τόσο  την πολλαπλότητα των τιθεμένων προβλημάτων, όσο και την, όλως αδύνατη, ύπαρξη τελικών και αποδεκτών από όλους λύσεων. Με μια μικτή δραματουργία, που ενώ είναι αριστοτελική ως προς το πυρήνα της σύλληψης της, αποστασιοποιείται, εντούτοις, στη συνέχεια, για να καταλήξει διαλεκτική, τόσο στη δομή όσο και οικονομία των επιμέρους στοιχείων της. Επιμένοντας στο ανοιχτό τέλος και στην θέσει των προβλημάτων παρά στη λύση τους, ενεργοποιεί τον θεατή κάνοντάς τον, άλλοτε σύνεργο, άλλοτε μέρος, και άλλοτε  το ίδιο το πρόβλημα.

2.2 Οι νέοι κινηματογραφικοί δημιουργοί, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, αλλά και τεχνικοί, έχουν ένα θεμελιώδες πλεονέκτημα έναντι των πρεσβυτέρων ομοτέχνων  τους.΄Εχουν σπουδάσει, σε σχολές κολλέγια και πανεπιστήμια το αντικείμενό τους. Χωρίς καθόλου να υποτιμάμε, μακριά από εμάς μια τέτοια ιεροσυλία, την μεγάλη κινηματογραφική εποποιία που σαρκώθηκε από το αίμα και τον ιδρώτα των εμπειροτεχνών κινηματογραφιστών, υποστηρίζουμε ότι η παιδεία των νέων κινηματογραφιστών τους ωθεί να δουν την ανθρώπινη κατάσταση διεισδυτικότερα.

Υπάρχει σήμερα μια μεγάλη ομάδα νέων σκηνοθετών, που πολλές φορές εργάζονται υπέρ-εθνικά, η οποία έχει ανανεώσει τον κινηματογράφο, και ως τέχνη και ως κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, φαινόμενο.  

2.3 Ο κατάλογος των σκηνοθετών που ακολουθεί   είναι ενδεικτικός και όχι αξιολογικός:  Michael Winterbottom, Denis Villeneuve, Darren Aronofsky, Charles Kaufman, Kenneth Lonegan, Andrien Sitaru, Christian Mugiu, Sofia Coppola, David Mackenzi, Alejandro Inaritu, Alonso Cuaron, Phillip Noyce, Christopher Nolan, Alejandro Jodorowsky,  Andrey Zvyagintsev, Jonh Madden, Fatih Akin. Olivier Assayas, Michael Haneke, Park-Chan-Wook, John Madden, Sebastián Lelio...

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ Ν.ΙΩΝΙΑΣ "ΑΣΤΕΡΑΣ"

Τρεις Πινακίδες έξω από το ΄Εμπινγκ, στο Μισούρι(2017)

(Three Billboards Outside Ebbing, Missouri)

Σκηνοθεσία: Μάρτιν Μακ Ντονα

Μια μητέρα, η Μίλτρεντ Χαίηζ, νοικιάζει τρεις διαφημιστικές πινακίδες, για να υπενθυμίσει στις αρχές της πόλης της, ότι ακόμα δεν έχουν βρει τον βιαστή και δολοφόνο της κόρης της. Η ανορθόδοξη αυτή πρακτική αναστατώνει τη ζωή της μικρής επαρχιακής πόλης, όπου όλοι γνωρίζουν όλα για όλους. Οι αλληλεξαρτώμενες σχέσεις των ανθρώπων της επαρχίας, σαν μια μικρογραφία ενός μεγαλύτερου μακρόκοσμου δείχνουν πως τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται.

Αόρατη Κλωστή (Phantom Thread)(2017)

Σκηνοθεσία: Πολ Τόμας ΄Αντερσον

Ένας ταλαντούχος και διάσημος σχεδιαστής υψηλή ραπτικής, που ζει μια μετρημένη με το δευτερόλεπτο ζωή, κάτω από την ανάμνηση της νεκρής μητέρας του, γνωρίζει μια σερβιτόρα σε ένα ρεστοράν και την κάνει βοηθό του, μούσα του και ερωμένη του. Όμως το γνωστό στερεότυπο Πυγμαλίων-Γαλάτεια ανατρέπεται ριζικά με την ανυπότακτή Γαλάτεια να υποτάσσει τον Πυγμαλίωνα.

Η Ψυχή και το Σώμα (On Body and Soul) (2017)

Σκηνοθεσία: Ιντιλκό Ενγιέντι

Όταν ο Αντρέ και η Μαρία, που δουλεύουν σε ένα σφαγείο, ανακαλύπτουν ότι βλέπουν το ίδιο όνειρο, στο οποίο συναντιούνται σε ένα δάσος σαν ελάφια, ερωτεύονται και προσπαθούν, παρόλες τις δυσκολίες να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα.

Η Προσβολή (Insult) (2017)

Σκηνοθεσία: Ziad Doureiri

Στη σημερινή Βηρυτό, που προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της από τον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο, ένας Λιβανέζος χριστιανός και ένα μουσουλμάνος παλαιστίνιος πρόσφυγας, λογομαχούν. Η υπόθεση φτάνει στα δικαστήρια όπου έρχονται στο φως παλιές πληγές και τραυματικές αποκαλύψεις. Μια απλή υπόθεση, που ο κανιβαλισμός των ΜΜΕ από τη μια μεριά, και οι πολίτικες σκοπιμότητες από την άλλη,  την φέρνουν στα όρια της κοινωνικής έκρηξης.