Αλονζανφάν | 1974

Αλονζανφάν (Allonsanfàn) | Ιταλία | 1974 | Πάολο &Βιτόριο Ταβιάνι | 115΄ | Παίζουν Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Λέα Μασάρι, Μίμσι Φάρμερ

Σε είπανε Θεό και δε Σε πίστεψα,
γιατί αν ήσουνα
θάχες φόβο, θάχες τρόμο, θάχες ντροπή,
γιατί αν ήσουνα
θα Σε λυπόμουν.

Σε είπαν Επανάσταση και Σ’ ακολούθησα,
ήθελα να γκρεμίσεις, ήθελα να χτίσεις,
ήθελα να τελειώσεις και ν’ αρχίσεις,
ήθελα ν’ αλλάξεις
κι Εσύ κι Εγώ –
και μ’ άφησες στους πέντε δρόμους.

Από την ποιητική συλλογή του Δημήτρη Δούκαρη Το γυμνό χώμα (1957)

Αυτός είναι ο αριστοκράτης Φούλβιο, ο ήρωας της ταινίας, ένας επαναστάτης, και μάλιστα Ιακωβίνος, που η Επανάσταση τον άφησε έρημο στους πέντε δρόμους της ιστορίας, Της ιστορίας που γράφεται πια ερήμην του, της ιστορίας που δεν τον αναγνωρίζει πια ούτε σαν αντικείμενο αλλά ούτε και σαν υποκείμενο της ιστορικής διαδικασίας.

Βρισκόμαστε στο 1816 ο Ναπολέων υποκλίθηκε βαθιά και εξήλθε από τη σκηνή του θέατρου του κόσμου, και κάπου στα παρασκήνια ετοιμάζεται ο Γαριβάλδης. Η Παλινόρθωση των Βουρβόνων και η καταστολή και των τελευταίων επαναστατικών εστιών θριαμβεύουν. Ο Φούλβιο τσακισμένος από την αρρώστια και τη φυλακή επιστρέφει στη πατρική έπαυλη να ξεχάσει οτιδήποτε το επαναστατικό. Σχεδιάζει μια φυγή προς τον Νέο Κόσμο. Νομίζει ότι έκλεισε τους λογαριασμούς του με την επανάσταση, αλλά λογαριάζει χωρίς την επανάσταση επειδή εκείνη δεν έχει κλήση τους δικούς της λογαριασμούς μαζί του.

Μέχρι το τέλος της ταινίας η επανάσταση θα τον χρεώσει με έναν ακούσιο (ή μήπως εκούσιο;) φόνο και την προδοσία των συντρόφων του.

Η ταινία δομείται σε δυό διακριτά μέρη που αντιστοιχούν σε δυο κινήσεις μιας συμφωνίας ή τις δυο πράξεις μιας γκραν όπερας. Μη σας ξενίζει το οπερικό υπόβαθρο της φιλμικής κατασκευής. Οι Ιταλοί σκέφτονται και πράττουν οπερικά, φέρτε στο νου σας τις ταινίες του Βισκόντι όλες τους είναι μεγάλες επικές όπερες. Και μην ξεχνάτε ότι οι άντρες του Γαριβάλδη ορμούσαν στη μάχη τραγουδώντας άριες από τις όπερες του Βέρντι.

Η μουσική εδώ, που την έγραψε ο ιδιοφυής Εννιο Μορικόνε, δεν υπογραμμίζει, ούτε συμπληρώνει αλλά αποτελεί οργανικό μέρος της σύλληψης. Στο πρώτο μέρος είναι απαλή, νοσταλγική, αποπνέοντας θαλπωρή. Είναι ο πειρασμός που θα σαγηνεύσει τον άσωτο Οδυσσέα Φούλβιο, να παραμείνει στην οικογενειακή εστία. Στο δεύτερο μέρος όπου οι ρήξεις και οι ανατροπές είναι αλλεπάλληλες γίνεται ένα υπόκωφο δυσοίωνο εμβατήριο.

Στο πρώτο μέρος κυριαρχεί ο ήρωας, με τα φαντάσματα του παρελθόντος του,( η σύντροφός του, ο γιος του, οι ερωτικές φαντασιώσεις του),που εισβάλλουν απειλητικά και παραμορφώνουν το παρόν. Στο ανατρεπτικό δεύτερο μέρος παιχνίδι κάνει η ιστορία και η διαλεκτική σχέση της με τα υποκείμενά της, του δρώντες ανθρώπους. Εδώ η σχέση αυτή, η διερεύνησή της οποίας από τον Αριστοτέλη έως τον Μαρξ καλά κρατεί, διεκπεραιώνεται διαλεκτικά.

Η πλοκή περνώντας από διαδοχικές αρνήσεις και αρνήσεις των αρνήσεων, μετά από ανεπαίσθητες ποσοτικές αλλαγές συνθέτει τη μεγάλη ποιοτική αλλαγή, μόνο που αυτή δεν είναι μια νέα κοινωνική πραγματικότητα που προήρθε από την επαναστατική δράση των ρομαντικών ιδεολόγων Σουμπλίμι, αλλά ένα πυρετικό ουτοπικό παραλήρημα του μυαλού του Αλοζανφαν. Με αποτέλεσμα η ιστορία να γίνεται άδολη και υψιπετής ποίηση.

Διαλεκτικός είναι και ο τρόπος που οι Ταβιάνι διαχειρίζονται κοινόχρηστα αφηγηματικά μοτίβα όπως η επιστροφή του Φούλβιο που διαβαθμίζεται από τον βιβλικό Άσωτο έως τον Ομηρικό Οδυσσέα, τον μικρό Μαξιμιλιανό που έχει την αύρα της Τιτίκας των Άθλιων του Ουγκώ, το παραμύθι του βατράχου/πρίγκιπα που ξεγυμνωμένο από τη ρομαντική χρυσόσκονή του προβάλει εφιαλτικό. Και βέβαια το καρναβάλι που σαν ανατροπή της τετριμμένης ηθικής και της ρουτινιάρικής καθημερινότητας είναι επαναστατικά απελευθερωτικό τόσο στο κοινωνικό όσο και στο ερωτικό επίπεδο.

Αριστοτεχνική είναι επίσης η ικανότητα των δημιουργών να διαπλέκουν τα αφηγηματικά μοτίβα (επανάσταση, ιδεολογία, προσωπική ακεραιότητα) με την ιστορία, το επινοημένο με το πραγματικό, πράγμα που φορτίζει την ατμόσφαιρα με την απαραίτητη απόσταση που χρειάζεται ο θεατής για να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

Κάποιος είπε ότι οι πιο πετυχημένες επαναστάσεις είναι εκείνες που απέτυχαν, άλλοι είπαν ότι η ουτοπία είναι η συνειδητοποίηση της δυνατότητας της αλλαγής.

Εμείς τι λέμε;