Άγρια Συμμορία (1969)- (Τhe Wild Bunch)
«Ο χρόνος», λέει ο Ηράκλειτος, «είναι ένα παιδί που παίζει πεντόβολα».
Γράφει ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου
HΠΑ, 1969
Σκηνοθεσία: Σαμ Πέκινπα
Πρωταγωνιστούν: Γουίλιαμ Χόλντεν, Έρνεστ Μποργκνάιν, Ρόμπερτ Ράιαν, Μπεν Τζόνσον, Έντμοντ Ο'Μπράιαν, Εμίλιο Φερνάντεζ
Διάρκεια: 144'
«Ο χρόνος», αγαπητοί φίλοι, λέει ο Ηράκλειτος, «είναι ένα παιδί που παίζει πεντόβολα». Ο χρόνος και τα παιδιά, αυτό μπορεί, φίλοι μου, να είναι και το κρυφό νόημα της ταινίας που θα δούμε σήμερα.
Η ταινία είναι γεμάτη παιδιά, από την αρχή της όπου μια παρέα παιδιών βασανίζει ένα ζευγάρι σκορπιών που το έχει πετάξει σε μια φωλιά κόκκινων μυρμηγκιών, στα παιδιά που τρέχουν αλαλάζοντας πίσω από αυτοκίνητο του Μαπάτσε που σέρνει πίσω του τον μισοπεθαμένο ΄Ανχελ, έως το παιδί που στο τέλος σκοτώνει τον Πάικ, τον αρχηγό της Συμμορίας, παιδιά υπάρχουν παντού.
Ο χρόνος ιστορικός και βιολογικός εσωτερικός και εξωτερικός κάθεται επάνω στους ήρωες σαν μοίρα. Είναι ο χρόνος της αλλαγής του τρόπου της βίωσης του. Η πρόοδος, ο εκσυγχρονισμός, και η ανάπτυξη, καταστρέφουν προηγούμενους τρόπους, κανόνες, και κώδικες συμπεριφοράς και ζωής. Είναι ο χρόνος της Μεξικάνικης Επανάστασης και του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου που πλησιάζει. Ο καιρός που το ρομαντικό ιδεώδες του παράνομου έφιππου παλικαριού θα το αντικαταστήσει ο πραγματισμός του έμμισθου σερίφη, που δουλεύει για λογαριασμό της οικονομικής ελίτ των τραπεζών και των σιδηροδρόμων. Ο καιρός που τα παλικάρια δε χρειάζονται πια, επειδή το λόγο τον πήραν οι πολιτικάντηδες και οι δολοπλόκοι.Ο καιρός που η ανδρική φίλια, διακυβεύεται από τη θεσμοθετημένη προδοσία.
Οι ήρωες της ταινίας μας συνδέονται με τους άγραφους νόμους, της φίλιας και της συντροφικότητας, βάσει των οποίων συνυπάρχουν τόσο διαφορετικά άτομα. Δεν είναι ούτε κακοί ούτε καλοί, είναι άπληστοι και λάγνοι, το χρήμα τους γοητεύει, και η επανάσταση τους αφήνει αδιάφορους. Είναι κουρασμένοι, και απελπισμένοι επειδή τίποτα απ’ ότι σχεδιάζουν δεν έχει πετύχει. Αλλά τιμούν το λόγο τους και τον καθιερωμένο κώδικα τιμής.
Ο Πέκινπα κινηματογραφεί το σενάριο με ομηρική στόφα ώστε να γίνει ένα έπος, ή καλύτερα μια επική ελεγεία της ζωής στη κόψη του χρόνου. Μακρινές λήψεις φωτισμένα πρόσω και σκοτεινά φόντα. Παύσεις δραματικά φορτισμένες που παραπέμπουν παγερά σε αυτό που θα ακολουθήσει. Τα κοντινά πλάνα λες μεταφράζουν τα συναισθήματα που είναι αόρατα με την πρώτη ματιά. Η Μουσική, τόσο η κλασική όσο και η φολκλορ, λειτορυγεί σαν αντίστιξη στο λόγο και άλλοτε υπογραμμίζει και άλλοτε ειρωνεύεται την τρέχουσα εικόνα.
Η Αγρία Συμμορία είναι το απόλυτο γουέστερν, κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι μια πολιτική ταινία που απεικονίζει την ταξική διαστρωμάτωση ενός συγκεκριμένου χώρου επειδή στο τέλος ένας από τους ήρωες δεν φεύγει προς το άγνωστο αλλά υιοθετεί μια συγκεκριμένη στάση και δείχνει ότι διαμορφώνει μια ταξική συνείδηση.
Εγώ νομίζω όμως ότι πάνω απ’ όλα είναι η Αγρία Συμμορία ,είναι η ταινία της γνώσης του χρόνου του θανάτου. Υπάρχει χρόνος για να ζήσεις και χρόνος για να πεθάνεις, λέει ο Εκκλησιαστής. Και ο χρόνος αυτός έχει φτάσει για τον Πάικ και τους συντρόφους του. Αφού δεν μπορούν πια, ούτε το θέλουν, να συνεχίσουν να είναι ληστές, όταν όλα γύρω τους αλλάζουν ραγδαία και η κόπωση έχει διαποτίσει και το τελευταίο μόριο της ύπαρξής τους, αφού δεν θέλουν να αποσυρθούν σε μια μόνιμη εγκατάσταση, σε μια ειρηνική, οικογενειακή ζωή σε μια επαρχία, ούτε όμως τους ενδιαφέρει να ζήσουν την Μεξικανική Επανάσταση που τους είναι ξένη και, αφού τέλος δεν μπορούν να δεχτούν την εμπειρία ενός άλλου κόσμου και μιας άλλης ζωής, τότε δεν τους μένει τίποτ’ άλλο από το να πεθάνουν. Και αυτό κάνουν.
Κι έτσι ερχόμαστε στην τελική μυθική πλέον σκηνή του μακελειού του τέλους σε αργή κίνηση, που μόνο με τη σκηνή της σφαγής στις σκάλες της Οδησσού, του Θωρηκτού Ποτέμκιν, του Αϊζενστάιν μπορεί να συγκριθεί. Και οι δύο σκηνές διαστέλλουν τον χρόνο ο μεν Αϊζενστάιν με την επανάληψη, ο δε Πέκινπα με την αργή κίνηση. Στην Αγρία Συμμορία ο θάνατος γίνεται μια εκ των καλών τεχνών. Οι τέσσερις ήρωες δεν έχουν καμιά άλλη επιλογή από το να πεθάνουν και πεθαίνουν, όχι ηρωικά, αλλά όμορφα. Δεν πεθαίνουν δίκαια ή άδικα για κάποιον ευγενή σκοπό, πεθαίνουν για τον εαυτό τους, πεθαίνουν για να μείνουν αξιοπρεπείς. Την μοιραία παροντική στιγμή του θανάτου τους λυτρώνουν το ανολοκλήρωτο παρελθόν τους και οραματίζονται το μέλλον που δε θα ζήσουν.
Όταν ο Ετεοκλής, στους Επτά επί Θήβας, ξεκινά για την εβδόμη πύλη λέει, «Τώρα πια μόνο στο θάνατο χρωστάμε/ πάμε λοιπόν να ξοφλήσουμε το χρέος μας». Ο Πάικ είναι πιο λιτός, λέει, Let’s go! Πάμε! Και του απαντούν, Why not! Γιατί όχι!
Παρατηρήστε πώς την απόλυτη στιγμή της πορείας προς το θάνατο, ο αμερικανικός πραγματισμός στέκεται επάξια δίπλα στον υψηλό τόνο του αισχυλικού λόγου, και αυτό επειδή τον χρόνο που ο άνθρωπος εκστομίζει αυτά τα λόγια, αναλαμβάνεται στους υψηλότατους ουρανούς της πιο καθαρής ποίησης.
