O Άνθρωπος Ελέφαντας (1980)- (The Elephant Man)

elephant man

ΗΠΑ, 1980

Σκηνοθεσία: Ντέιβιντ Λιντς 

Πρωταγωνιστούν:  Τζον Χερτ, Άντονι Χόπκινς, Αν Μπάνκροφτ, Τζον Γκίλγκουντ

Διάρκεια: 124΄

Η γραφή, σαν τα δαχτυλικά αποτυπώματα είναι, στις καλύτερες στιγμές των δημιουργών, μοναδική και αναγνωρίσιμη. Για αυτόν το λόγο βλέποντας την ταινία που θα δούμε σήμερα αναρωτήθηκα, τι μπορεί να παρακίνησε τον Ντέιβιντ Λιντς  να κάνει την ταινία και γιατί την έκανε με αυτόν τον τρόπο. Και εξηγούμαι.

Πως ένα σκηνοθέτης όπως ο Λιντς εξαιρετικά αντιδιηγηματικός, στο έπακρο κρυπτικός, και ταμένος αντιρεαλιστής, απαλλοτριώνει την προσωπική του γραφή για να κάνει μια σχεδόν συμβατικά αριστοτελική ταινία; Μια μόνο απάντηση υπάρχει σ’ αυτήν την ερώτηση: για να ανατρέψει τα στερεότυπα και για να μας κάνει να δούμε με άλλα μάτια, κάτι που ενώ το θεωρούμε φυσικό και τετριμμένο μπορεί και να μην είναι.

elephant man

Ο Τζoν Μέρικ, είναι μια παραμορφωμένη μάζα από οστά και σάρκα, πέρα από κάθε ανθρώπινο μέτρο. Τον εκμεταλλεύεται ένας πανηγυρτζής που τον εκθέτει στο έντρομο πλήθος για να κερδίζει λεφτά και τον κακοποιεί συστηματικά, ώσπου ένας ειδικός γιατρός τον παίρνει υπό την κηδεμονία του. Και αμέσως ο Τζoν αποκαλύπτει ένα πλούσιο συναισθηματικό και πνευματικό κόσμο. Απαγγέλει τον 33ο ψαλμό και λέει αποσπάσματα από τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα του Σαίξπηρ. Αυτή είναι η υπόθεση. Γραμμική και επίπεδη.

Ο Λιντς όμως την προσεγγίζει με τους όρους ενός φανταστικού κινηματογράφου που άνθισε τις δεκαετία του ’50- ’60 με εξαιρετικά b-movies που δημιούργησαν σχολή, όπως Τα Τέρατα (1932) του Τοντ  Μπράουνινγκ, και έγιναν καλτ. Η επιλογή του ασπρόμαυρου φιλμ και του Φρεντ Φράνσις, ενός από τα αστέρια των Χάμερ Στούντιος του μεγαλύτερου παραγωγού Β-movies, στη διεύθυνση της φωτογραφίας βεβαιώνει τον παραπάνω ισχυρισμό. Παρατηρήστε  την εναρκτήρια σκηνή, δείτε πως ένα τρομαχτικό όνειρο μεταλλάσσεται σε υπερρεαλιστικό ποίημα με μόνο την  τονική εναλλαγή του φωτισμού. Έτσι το αναμενόμενο, εκείνο που είναι ήδη γνωστό παίρνει μια άλλη οπτική και νοηματική διάσταση.

elephant man

Ο Τζoν Μέρικ είναι το άλλο, το ξένο, το αντίθετο, το εχθρικό, το αλλότριο, είναι πρώτη ύλη της τραγωδίας αλλά και της κάθαρσης που αναπόφευκτα ακολουθεί. Αυτή την ύλη διαχειρίζεται ο Λυντς με λοξή ματιά όμως. Η κόλαση της ζωής του Μερικ αλλάζει με την μετακίνησή του στον καθωσπρέπει κόσμο της βικτωριανής αγγλικής  μεσαίας τάξης, αλλάζει αλλά δε γίνεται παράδεισος. Οπως εκτίθετο στα πανηγύρια  τώρα εκτίθεται στα επιστημονικά πανηγύρια και στα παζάρια των σαλονιών. Οι συνθήκες αλλάξαν, η ηθική διάσταση είναι ολόιδια. Ο πανηγυρτζής με τον Μέρικ έβγαζε το ψωμί του, ο γιατρός προσβλέπει σε καταξίωση του ονόματός του στην επιστημονική κοινότητα, τα κίνητρα είναι τα ίδια. Ο Λιντς δεν ελέγχει  καμία κοινωνική τάξη, μας προσφέρει όλα τα δεδομένα, όχι για να κρίνουμε, αλλά για  να δούμε.   

Αν την ταινία την είτε σκηνοθετήσει ένας άλλος σκηνοθέτης θα είχαμε ένα έργο διδακτίστικο, συναισθηματικό μέχρι μελοδράματος και κραυγαλέο μέχρι κοινωνικού μανιφέστου. Όλες αυτές τις παγίδες τις ξεπερνά ο Λιντς. Τότε θα πείτε τι επιτέλους είναι η ταινία; Κοινωνική καταγγελία, πολιτική μπροσούρα, ηθική διαπαιδαγώγηση; Κατά την άποψη μου είναι ένα σοφιστικέ horror movie που όπως η τραγωδία έχει έλεο και φόβο, για εκείνο που δεν είμαι σίγουρος  είναι η κάθαρση. Στο σημείο αυτό ο Λιντς διατηρεί τις επιφυλάξεις του απέναντι στον Αριστοτέλη, διαφυλάσσοντας  έτσι την ιδιοπροσωπία της γραφής του αναπαλλοτρίωτη.